ABDnin devlet tarafından en çok desteklenen şirketi Boeingin rekor seviyedeki teşvikler sayesinde neredeyse hiç vergi ödememesi tepki topluyor. Uzmanlar, dev şirketlere verilen mali teşviklerin ekonomiye yarardan çok zarar getirdiğini düşünüyor.

Dünya Ticaret Örgütünün (WTO) Amerikan havacılık devi Boeing’e yönelik vergi teşvikleriyle ilgili son kararı, konuyla ilgili tartışmaları yeniden gündeme getirdi.

Avrupa Birliğinin (AB) şikayeti üzerine soruşturma başlatan WTO, geçtiğimiz günlerde ABD’nin batı yakasındaki Washington eyaletinin Boeing’e
sağladığı 8,7 milyar dolarlık vergi muafiyetinin, haksız rekabete neden olduğuna hükmetmişti.

Söz konusu vergi muafiyetinin 90 gün içinde iptal edilmesini isteyen kuruluş, şimdilik zor görünse de gelecekte Boeing’in ABD’nin en fazla desteklenen şirketi unvanını kaybetmesine yol açabilir.

14 milyar dolarlık vergi muafiyeti

ABDde yerel ve federal yönetimlerin şirketlere verdiği teşvik ve kredilerin izini süren sivil toplum kuruluşu Good Jobs Firstin araştırmalarına göre, son 15 yılda 702 federal ve 293 yerel vergi teşvikinden yararlanan Boeing, ülkede devlet tarafından en çok desteklenen şirket özelliğini taşıyor.

Toplamda yaklaşık 14,3 milyar doları bulan bu teşviklerin, 12 milyar doları aşkın önemli bir bölümünü Washington eyaleti tarafından verilenler oluşturuyor. Güney Carolina, Missouri, Alabama ve Oklahoma gibi eyaletler de savunma devine ciddi vergi muafiyeti sağlayan diğer eyaletler arasında yer alıyor.

Yerel yönetimlerin, Boeing için birbiriyle yarışması kapitalizmin beşiği sayılan ABDde gerçek rekabetin şirketlerden ziyade eyaletler arasında yaşandığı eleştirilerini beraberinde getiriyor.

Tek kuruş vergi ödememiş

Bununla birlikte, Citizens for Tax Justice’ın araştırma raporuna göre, Boeing aldığı vergi teşvikleri sayesinde son 10 yılı aşkın süredir eyaletlere tek kuruş vergi ödemedi.

Ayrıca, şirketin her yıl milyarlarca dolarlık savunma ihaleleri aldığı federal hükümete de bazı yıllar hiç vergi ödemediği anlaşılıyor. Washington merkezli Vergi ve Ekonomi Politikaları Enstitüsünün analizlerine göre, vergi kanunlarındaki boşluklardan yararlanmayı iyi bilen şirket, 2010-2015 arasında federal hükümete vergi ödemediği gibi karının yüzde 0,4ü oranında da vergi iadesi aldı.

ABD’de şirketlere yönelik kurumsal vergi oranı ise yüzde 35. Buna göre, söz konusu dönemde ortalama yıllık karı yaklaşık 4,5 milyar dolar olan şirketin kaba bir hesapla normalde ödemesi gereken yıllık vergi tutarı 1,5 milyar doları aşıyor.

Buna karşın, Boeing’in aldığı vergi muafiyetleri, indirimleri ve yasal boşluklar sayesinde ne eyaletlere ne federal hükümete vergi ödediği iddia ediliyor.

Şirketin tek savunması ise bu analizlerin ertelenmiş vergi borçlarını hesaba katmaması…

WTO’nun kararı ise sadece Washington eyaletinin 2014-2040 döneminde sağlayacağı 8,7 milyar doları hedef alıyor.

Teşvikler istihdam için

Teşvikler genel olarak toplamda yaklaşık 160 bin işçisi bulunan şirketin faaliyetlerini başka bir eyalete veya ülkeye taşımaması için veriliyor. Bunun en büyük nedeni ise istihdam olanaklarını kaybetmemek...

Örneğin, Washington eyaletinin Boeing’e 777X model yeni uçağın kanatlarını sınırları içerisinde üretmek için yeni bir fabrika kurma şartıyla verildi. Öte yandan, Boeing milyarlarca dolarlık teşvike rağmen geçen haziranda eyaletindeki tesislerde çalışan 200den fazla işçisini çıkaracağını açıkladı.

Şirketin büyük tepkiye neden olan bu kararı, teşviklerin ne kadar etkili olduğunu sorularına yol açmıştı.

 “Şirketler hükümetleri müşteriymiş gibi kızıştırıyor”

Washington merkezli Cato Enstitüsü Ticaret Politikası Uzmanı Simon Lester, AA muhabirine yaptığı değerlendirmede, ekonomik teşviklerin şirketlere yarar, ülke ve dünya ekonomilerine ise zarar verdiğini dile getirdi. 

Daha önce WTOda görev yapan Lester, büyük şirketlerin hükümetlere bir nevi "müşteri kızıştırma" yöntemini uyguladığını belirterek, "Dünyadaki tüm yerel ve ulusal yönetimler şirketlere teşvikler teklif ediyor ve bunun sonucunda üretim bir yerden başka bir yere kayabiliyor ancak yeni istihdam imkanları yaratılmıyor. Teşvik politikaları şirketlerin hükümetleri birbirine karşı kızıştırmasına neden olurken teşvik alan şirketler ödemeleri gerekenden daha az vergi ödüyor. Aynı zamanda, dev şirketlerin ödemekten kurtulduğu milyarlarca dolarlık vergilerin diğer mükelleflere yüklendiğini vurgulayan Lester, “yerel ve ulusal hükümetlerin hiç ihtiyacı olmayan büyük şirketlere vergi muafiyeti sağlamaktan vazgeçmesinin hem ülke hem de küresel ekonomi için çok daha hayırlı olacağını” kaydetti.

Lester, buna karşın, politikacıların istihdam yaratma arzusuyla "şirketlere yönelik teşvik yarışmasını" sürdürecekleri öngörüsünde bulundu.

“Boeing- Airbus kavgası 4 yıl daha sürer”

Dünyanın en büyük iki uçak üreticisi Airbus ile Boeing arasındaki 12 yıllık kavganın kısa sürede sonuçlanmayacağı görüşünü paylaşan Lester, sözlerini şöyle tamamladı:

“WTO’nun anlaşmazlıkları çözümü çok uzun ve kapsamlı. Gelecek bir iki yılda Boeing ve Airbus WTO’nun tüm temyiz olanaklarını kullanacak ve yavaştan alacak. Açıkçası, çözüm sürecinin tamamlanması 4 yıl daha sürebilir.” 

Boeing ve Airbus arasındaki anlaşmazlık, ilk kez 2005 yılında WTO’ya taşınmıştı. ABD yönetimi, Boeingi temsilen yaptığı şikayette Airbus’ın Almanya, İngiltere, Fransa ve İspanya’dan aldığı mali yardımın rekabet kurallarını ihlal ettiğini öne sürmüştü.

Airbus’ın, AB ülkelerinden aldığı düşük faizli kredileri, sadece yeni ürünün kar etmesi durumunda geri ödemek zorunda olmasını hedef alan ABD hükümeti, “teşvikler olmasa Airbus’ın batacağını” iddia etmişti.

WTO, Eylül 2016 tarihli kararında Airbus’a sağlanan milyarlarca dolarlık kredi desteğinin, ilgili düzenlemeleri ihlal ettiğine hükmetmişti.

WTO, 28 Kasım’da ise Boeinge Washington eyaleti tarafından sağlanan vergi teşviklerinin haksız bulduğunu duyurmuştu. Tarafların her iki kararı da temyize götürmesi bekleniyor.

AA