AK Parti’nin teklifi üzerinde MHP ile birlikte yürütülen çalışmalar sonucunda şekillenen, MHP’nin talepleriyle ‘denge ve denetleme’ mekanizmalarına bazı eklemeler yapılan ‘cumhurbaşkanlığı sistemi’ ile getirilen düzenlemeler, yetki ve sorumluluklar şöyle:
DOĞUŞTAN TÜRK VATANDAŞI: Cumhurbaşkanı seçilme koşullarında, Türk vatandaşı olma şartı, ‘doğuştan Türk vatandaşı olma’ şeklinde değiştirildi. Halen 20 milletvekilinin imzası ve yüzde 10 oy alan partiler aday gösterebilirken, teklifte yüzde 5 oy alan partiler veya 100 bin seçmenin Cumhurbaş- kanlığı’na aday göstermesi öngörülüyor.
PARTİLİ CUMHURBAŞKANI: Anayasa’daki ‘seçilen Cumhurbaşkanı’nın varsa partisiyle ilişiğinin kesilmesi’ hükmü, metinden çıkarılıyor. Bu düzenleme, Cumhurbaşkanı’nın partisinin genel başkanı da olmasının önünün açıldığı şeklinde yorumlanıyor.
KARARNAME ÇIKARACAK: Anayasa değişikliği teklifi referandumdan geçerse, yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı tarafından kullanılacak. Cumhurbaşkanı; yardımcılarını, bakanları ve üst düzey kamu görevlilerini atayıp görevden alacak, yürütme ile ilgili kararnameler çıkaracak. Ancak kanunla düzenlenen konuda kararname çıkaramayacak, çelişkili durum varsa kanun geçerli olacak. Cumhurbaşkanı’nın kararname yetkisi yürütmeyle sınırlandığı için temel haklar, kişi hakları, siyasi haklar-ödevlerle ilgili kararname çıkaramayacak. AYM’ye iptal davası açabilecek.
HER SUÇTAN YARGILANABİLECEK: Cumhurbaşkanı halen vatana ihanetten yargılanabilirken teklife göre her türlü suçtan, 600 vekilli olacak Meclis’in kararıyla yargılanabilecek. Bunun için 301 imzayla önerge verilecek, 360 ile soruşturma komisyonu kurulacak, 400 oyla da Cumhurbaşkanı Yüce Divan’a gönderilebilecek. Görevi sırasında işlediği suçtan, görev bittikten sonra da böyle yargılanabilecek.
BİRDEN ÇOK YARDIMCI: Cumhurbaşkanı, kendisine birden çok yardımcı atayabilecek. Makam boşalırsa, 45 gün içinde seçim yapılacak. Yenisi seçilene kadar yardımcısı görevi yürütecek. Genel seçime 1 yıl kalmışsa, 2 seçim birlikte yapılacak. Cumhurbaşkanı, yardımcıları ve bakanlar eğer milletvekiliyse, üyelikleri düşecek. Bakanlar Cumhurbaşkanı’na karşı sorumlu olacak. Cumhurbaşkanı ile aynı sayılarla Meclis tarafından Yüce Divan’a gönderilebilecek.
OHAL YETKİSİ: Cumhurbaşkanı, 6 ayı geçmemek üzere Anayasa’da düzenlenen durumlarda olağanüstü hal ilan edebilecek, OHAL kararını kaldırabilecek ya da uzatabilecek. Cumhurbaşkanı’nın talebiyle TBMM de her defasında 4 ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilecek. OHAL sürecinde Cumhurbaşkanı kararname çıkarabilecek.
YARGI: Anayasa’nın 9’uncu maddesinde “Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır” ifadesine ‘tarafsız’ ibaresi de eklenecek.
ASKERİ MAHKEMELER KALKIYOR: Askeri mahkemeler kalkacak, disiplin mahkemeleri kurulabilecek. Savaş halinde askerlerin işlediği suçlarla ilgili mahkeme kurulabilecek.
‘YÜKSEK’ GİTTİ: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’ndan ‘yüksek’ sıfatı gidecek. Yedek üyelik kalkacak. Adalet Bakanlığı Müsteşarı, kurulun doğal üyesi olmaktan çıkacak, bakanın katılmadığı toplantılara katılabilecek. Kurul 12 üyeden oluşacak, 2 daire halinde çalışacak. Başkanı Adalet Bakanı olacak. 5 üyeyi Cumhurbaşkanı atayacak. 6 üye TBMM tarafından seçilecek. Ancak bu RTÜK’te olduğu gibi parti kontenjanıyla değil Meclis’te salt çoğunlukla olacak. Bunların 3’ü Yargıtay, 1’i Danıştay, 2’si üniversitelerin hukuk dalları veya avukatlar arasından seçilecek. Başvurular TBMM’ye yapılacak. Anayasa Adalet Karma Komisyonu, her adaylık için 3 ismi, üye tam sayısının 3’te 2 çoğunluğuyla belirleyecek.
SEÇİMLER 3 KASIM 2019'DA
Teklifle, 1 yıl içinde yapılması gereken seçimlerin birlikte yapılması zorunluluğunu getiren 127’nci maddenin ilgili hükmü tümüyle kaldırılıyor. Böylece bundan sonra aynı yıl içinde farklı tarihlerde seçimler yapılabilecek. Seçimlere 1 yıl kala yapılan düzenlemelerin uygulanmayacağı yolundaki madde kaldırılırken, silah altındaki erler ve hükümlüler de artık oy kullanabilecek. Genel seçimler, Cumhurbaşkanlığı seçimleriyle birlikte 3 Kasım 2019’da yapılacak.
2 MADDE HARİÇ 2019’DA: 2 madde hariç düzenlemeler 2019’daki seçimlerin ardından devreye girecek. Biri partili Cumhurbaşkanlığı, diğeri HSK düzenlemesi. Teklif, Meclis ve referandumdan geçerse, 6 ay içinde bu değişikliklere uygun yasal ve içtüzük değişiklikleri yapılacak. Cumhurbaşkanı da aynı sürede kararnamelerini çıkaracak. HSK’nın seçimi de yeni düzenlemelere göre 30 gün içinde yapılacak. Cumhurbaşkanı’nın partisiyle ilişiğinin kesilmeyeceği yolundaki düzenleme de referandumla birlikte yürürlüğe girecek.
18 YAŞINDA VEKİL: Seçilme yaşı 25’ten 18’e inecek. Askerliğini yapmayan da vekil olabilecek.
SEÇİMLER BİRLİKTE: Cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimleri birlikte yapılacak. Meclis’in seçim süresi de 4 yıldan 5 yıla çıkarılıyor. Seçimler 5 yılda bir yapılacak.
YEDEK VEKİLLİK: Her seçim çevresinde boşalan milletvekilliğinin yerine, ilgili partinin listesinde arka sıradaki aday Meclis’e girecek. Partilerin tulum çıkardığı illerde yedek vekil bulabilmek için de her seçim çevresinden en az 2 olmak üzere, seçilecek milletvekili sayısının 5’te 1’i yedek vekil adayı gösterecek. TBMM, savaş gibi hallerde hem genel hem de Cumhurbaşkanlığı seçimlerini 1 yıl erteleyebilecek. Gerekirse 1 yıl daha ertelenmesine karar verebilecek. Meclis, seçimlerin yenilenmesine 360 oyla karar verebilecek. Bu durumda Cumhurbaşkanlığı seçimiyle birlikte genel seçim yapılacak. Cumhurbaşkanı Meclis’i feshederse, kendisi için de seçimler yenilenecek. Meclis Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açarsa, Cumhurbakanı seçim kararı alamayacak. Meclis Cumhurbaşkanı’nın 2. döneminde seçim kararı alırsa, yeniden aday olabilecek.
GENSORU YOK: Meclis’in yetkileri arasından, yürütme hakkında ‘gensoru’ verme ve ‘Meclis soruşturması’ çıkarıldı. Milletvekilleri bir konuda araştırma, genel görüşme ve yazılı soru önergesi verebilecek. Soru önergeleri Cumhurbaşkanı, yardımcıları ve bakanlar hakkında verilebilecek.
SIKIYÖNETİM YOK: Anayasa’da Bakanlar Kurulu’na yapılan atıflar kaldırılacak. Meclis’in toplantıya çağrılmasında, Genelkurmay Başkanı’nın atanmasında Bakanlar Kurulu’nun teklifi kaldırılacak. Sıkıyönetim tümüyle kaldırılacak. Yüksek askeri mahkemeler kaldırılacak. Tasarı müessesesi kaldırılacağı için Danıştay incelemesine de son verilecek.
DENETLEMEYECEK: Mevcut Anayasa’daki Meclis’in ‘Bakanlar Kurulu’nu denetleme, kurula kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verme’ şeklindeki yetkileri kaldırıldı. Diğer yetkileri korundu.
MGK’NIN YENİ YAPISI: MGK yeni yapıya uygun hale gelecek. Cumhurbaşkanı Yardımcıları MGK’ya katılacak. Jandarma Genel Komutanı MGK’dan çıkarılacak. Kurul kararlarını, Cumhurbaşkanı’na bildirecek. Cumhurbaşkanı olmadığında MGK, yardımcısı başkanlığında toplanacak. MGK Genel Sekreterliği’nin yapısı kanunla değil Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek.
MECLİS’İN ‘AYNEN’ SAYISI 301: Meclis, Cumhurbaşkanı’nın geri gönderdiği kanunu aynen, ancak bu kez üye tam sayısının salt çoğunluğu yani 301 ile kabul edip gönderirse, Cumhurbaşkanı bunu onaylamak durumunda olacak.
DDK, TSK’YI DENETLEYECEK: Devlet Denetleme Kurulu’nun kapsama alanına TSK da alındı.
17 YERİNE 15: Anayasa Mahkemesi (AYM) üye sayısı, yüksek askeri mahkemelerden gelen 2 üyelik kaldırıldığı için 17’den 15’e inecek. AYM, Cumhurbaşkanı kararnamelerini inceleyebilecek, yardımcılarını yargılayabilecek. AYM’ye iptal başvurusu yapabilme yetkisi sadece iktidar ve anamuhalefet partisine aitken, ‘en fazla üyeye sahip iki parti’ ibaresi getirildi. YAŞ kararları yargıya tamamen açılırken, Cumhurbaşkanı’nın yapacağı işlemler de yargıya açık hale getiriliyor.
HT