ABD’de 12 eyalette “Federal Reserve Bank” vardır. Bunlar bildiğimiz anlamda merkez bankası (central bank) değildir, rezerv bankasıdır. Ama merkez bankalarının bazı fonksiyonlarını da yerine getirirler. Yazımızda bu bankalara Federal Rezerv Bankası diyeceğiz.
ABD’de para politikasını Fed yönetir. Fed, bir kurumun değil bir sistemin adıdır.
Fed derken aklımıza, Fed Governörler Kurulu (Board of Governors), Federal Açık Piyasa Komitesi (FOMC) ve bu iki temel organın sevk ve idaresindeki 12 Federal Rezerv Bankaları’nın Direktörler Kurul’larının yönettiği bir sistem gelmelidir. Bizim merkez bankası gibi tüm para politikası araçlarını yöneten ve parayı basan bir merkez bankası değil.
FOMC’de oy kullanma hakkına sahip 12 üye vardır. Bu üyelerin 7’sü Governörler Kurulu’ndan oluşur. Fed Governörler Kurulu Başkanı aynı zamanda FOMC Başkanı olan ve kendisini Fed Başkanı olarak bildiğimiz Janet Yellen’dir. İki organda da Başkan Yardımcısı Stanley Fischer’dir.
New York Federal Rezerv Bankası Başkanı FOMC’nin daimi üyesidir. Kalan 4 üye 11 Federal Rezerv Bankası Başkanları arasından rotasyonla ve 1 yıl süreyle atanır. Oy hakkına sahip olmayan 8 başkan da FOMC toplantılarına katılır, tartışmalarda söz alır, görüş bildirir, ama oy kullanamaz.
Para politikası, merkez bankalarının belli bir makroekonomik amaç doğrultusunda aldıkları aksiyonlara denir. ABD’de üç tür para politikası aracı vardır. Bunlar 1) Açık Piyasa İşlemleri, 2) İskonto Oranı ve 3) Rezerv Karşılıkları’dır.
Geleneksel merkez bankaları bu üç aracın da sahibidirler ve kağıt parayı genelde bu merkez bankaları basar. Oysa ABD’de Dolar’ı Fed değil, ABD Hazinesi (Treasury) basar. Üzerinde de bizdeki gibi Merkez Bankası Başkan ve Yardımcısı’nın imzaları değil, Hazine Bakanı (Secretay of the Treasury) ve Müsteşarı’nın (Treasurer of the United States) imzası bulunur.
Dahası, üç para politikası aracı iki organ arasında paylaşılmıştır. FOMC, Açık Piyasa İşlemleri’nden, Fed Governörler Kurulu ise İskonto Oranı ve Rezerv Karşılıkları’ndan sorumludur.
ABD’de para politikasından sorumlu en üst organ olan FOMC adına Açık Piyasa İşlemleri’ni New York Federal Rezerv Bankası (New York Fed) yapar. Sözkonusu banka, 12 Federal Rezerv Bankası arasında en büyüğüdür, diğelerinden fazla yetki ve sorumluluklara sahiptir.
Malum, ticari bankalardan ani mevduat çekilişi ekonomiyi zora sokar. Bu nedenle mevduat toplayan bankalar merkez bankaları nezdinde zorunlu karşılık tutmak zorundadır. Gün sonunda zorunlu karşılık tutarından fazla mevduat (fon) bakiyesi olan bankalar bu bakiyeyi fon açığı olan bankalara gecelik olarak ödünç vererek değerlendirirler. ABD’de ödünç verme işleminin yapıldığı piyasaya Fed Fon Piyasası (Fed Funds Market) denir. Bu piyasa, teminatsız ve tezgahüstü bir piyasadır. Faiz oranı, bankalar arasında yapılan müzakerelerle belirlenir. Belirlenen faiz oranına Federal Fon Oranı (Federal Funds Rate) denir.
Federal Fon Oranı sabit bir oran değildir, likidite durumuna göre değişir. Fed, %2 enflasyon ve maksimum istihdam hedeflerine bu oranı etkileyici aksiyonlar alarak ulaşmaya çalışır. Bu aksiyonlar sadece FOMC toplantılarında alınmaz, Governörler toplantısında da alınır.
Bankalar, hergün başka bankalara uyguladıkları Federal Fon Oranı’nı New York Federal Rezerv Bankası’na bildirmek zorundadır. New York Federal Rezerv Bankası bu oranları muhtelif persentiller itibariyle gruplayıp, ağırlıklı medyanını alarak Efektif Federal Fon Oranı rakamını hesaplar. Bu rakamı ve bankaların birbirlerine verdikleri gecelik borç tutarı toplamlarını hergün internet sitesinde yayımlar.
Piyasada likidite durumunu New York Federal Rezerv Bankası Açık Piyasa İşlemleri yoluyla ayarlar. Likdite bolluğu varsa ABD Hazine tahvili satar, sıkışıklığı varsa alır.
ABD’de zorunlu karşılılık eksiği olan bankalar, fazlası olan bankalardan borçlanabilecekleri gibi Federal Rezerv Bankaları’ndan da borçlanabilirler. Federal Rezerv Bankaları’nın zorunlu karşılık açığı olan bankalara ödünç verirken uyguladığı gecelik faiz oranına İskonto Oranı denir.
Federal Rezerv Bankaları 3 tür İskonto Oranı uygular. Bunlar 1) Birincil Kredi (primary credit), 2) İkincil Kredi (secondary credit) ve 3) Mevsimsel Kredi (seasonal credit) oranlarıdır. Bu oranları her Federal Rezerv Bankası’nın kendi Direktörler Kurulu belirler, Fed Governörler Kurulu gözden geçirir ve onaylar.
FOMC, Federal Fon Oranı için bir hedef aralık tespit eder. Halen bu aralık %0.25 - %0.50’dir. New York Federal Rezerv Bankası 1) Açık Piyasa İşlemleri’yle ve 12 Federal Rezerv Bankası da zaman zaman Birincil Kredi’ler için uyguladıkları 2) İskonto Oranları’yla oynayarak, Federal Fon Oranı’nı bu aralık içinde tutmaya çalışırlar.
İşin doğası gereği İskonto Oranı, Federal Fon Oranı’ndan yüksektir.
FOMC yılda 8 kez toplanır. Bu toplantıların tarihleri önceden belirlenir ve kamuoyuna açıklanır. Fed Governörler Kurulu’nun iki tür toplantısı vardır. Bunlar: Kamuoyuna açık toplantılar (open meetings) ve kapalı toplantılar (closed meetings).
Açık toplantılar genelde ayda iki kez bir hafta arayla pazartesi günleri yapılır. Kapalı toplantıların tarihini ise gündem belirler. Yani, ne zaman kapalı toplantı yapılacağı önceden belli değildir.
Bugün (11 Nisan) Fed Governörler Kurulu Türkiye saatiyle 17:30’da aşağıdaki gündemle toplanacak:
“Federal Rezerv Bankalarının uyguladıkları avans ve iskonto oranlarının Governörler Kurul tarafından gözden geçirilmesi ve belirlenmesi.”
Gelelim yazımızın başlığına: 23 Kasım 2015 günü aynı gündem maddesiyle Governörler Kurulu toplandı ve bu toplantıda İskonto Oranları yükseltildi. İzleyen ay 15 – 16 Aralık günlerinde yapılan FOMC toplantısında da Federal Fon Oranı hedef aralığı 0.25 puan artırıldı.
New York Federal Rezerv Bankası internet sistesinden de görüleceği üzere* uzunca bir süredir Efektif Federal Fon Oranı %0.37’dir. Bu orandan günlük fon fazlası olan bankaların açığı olan bankalara verdikleri ödünç tutarı toplamı giderek artıyor. Bugün üç para politikası aracından birisi olan Iskonto Oranı hakkında yapılacak gözden geçirme toplantısında Governörler Kurulu, İskonto Oranları’nı artırma kararı alabilir. Böyle bir karar, FOMC’nin 26 - 27 Nisan tarihli toplantısının öngörülenden daha “canlı” geçeceğine işaret olur.
9 Nisan tarihli ve 140 karakter kısıtıyla anlatmaya çalıştığımız, hafif heyecan yaratan ve daha fazla açıklama talep edilen tweet’le anlatmak istediğimiz şey buydu.
@VedatOzdan
* https://apps.newyorkfed.org/markets/autorates/fed%20funds
