Petrolde aşağı yönlü rekor uzak değil
Geçen yıl rekor düşüş yaşanan petrol fiyatlarında, küresel durgunluk riski bu yıl da aşağı yönlü beklentileri güçlendiriyor
Ülke ekonomilerindeki yavaşlama, küresel petrol talebindeki zayıflama, dünya genelinde petrol üretiminin artması, piyasadaki arz fazlası ve OPEC'in üretimi kısmama kararları nedeniyle geçen yıl rekor düşüş yaşanan ham petrol fiyatlarında, bu yıl da küresel durgunluk riski aşağı yönlü beklentileri güçlendiriyor.
Uluslararası en yaygın kullanılan Brent türü ham petrolün varil fiyatı, OPEC'in üretiminde kesinti yapmaması, doların değer kazanması, Asya ve Avrupa ekonomilerindeki yavaş büyüme ve ABD'nin 40 yılı aşkın süredir devam eden ihraç yasağını kaldırmasıyla 2015'te yüzde 38 değer kaybederek, 22 Aralık'ta son 11 yılın en düşük seviyesi olan 35,98 dolara geriledi.
Brent türü ham petrol, 2014'ün ikinci yarısında yaklaşık yüzde 50 değer kaybettikten sonra, 2015'e varil başına 58 dolardan başladı. Ancak, dünya genelinde toplam petrol üretiminin hala yüksek seviyelerde devam etmesi ve küresel petrol talebinin düşük olması nedeniyle, 13 Ocak'ta Brent petrolün varil başına fiyatı son 6 yılın en düşük seviyesine gerileyerek 46 dolara düştü.
Suudi Arabistan önderliğindeki koalisyon ülkelerinin, mart ayında Yemen'e düzenlemeye başladığı hava operasyonları, Ortadoğu'dan dünyaya sevk edilen ham petrolün arz güvenliğini tehdit edince, Brent petrolün varil başına fiyatı Mayıs'ta 67,77 dolara kadar yükseldi. Ancak, piyasalarda oluşan güvenlik algısı zamanla ortadan kalkarak yerini arz fazlası ve düşük talep kaygılarına bıraktı.
OPEC toplantıları
Düşük petrol fiyatlarına karşı, Kasım 2014'te üretim kesintisi yapmama kararı alan OPEC, 5 Haziran 2015'te bu kararını yineleyerek günlük ortalama üretimini 30 milyon varilde tutacağını açıkladı.
Bu kararda, kartelin en nüfuslu üyesi ve dünyanın en büyük petrol ihracatçısı olan Suudi Arabistan'ın, daha önceki yıllarda olduğu gibi üretim kısma yükünü tek başına taşımama ve pazar payını koruma isteği ile düşük petrol fiyatlarını kendi avantajına kullanarak ABD ve Rusya'daki petrol üreticilerini küresel piyasanın dışına itme stratejisi etkili oldu.
Suudi Arabistan, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri, pazar paylarını korumak için OPEC'in üretimi kısmamasını isterken, İran, Venezuela ve Afrika ülkeleri kartelin üretim keserek düşük petrol fiyatlarını yükseltmesi gerektiğini savundu.
OPEC'in 4 Aralık'taki üretim kesmeme ve fiili seviyede üretime devam etme kararından sonra, Brent petrolün varil başına fiyatı bir haftada yaklaşık yüzde 11 değer kaybetti ve 37 dolara kadar geriledi.
Arz fazlası
Düşük petrol fiyatlarına karşı, üretim miktarlarını artırarak pazar payı ve müşterilerini koruma çabası içinde olan Suudi Arabistan, Irak ve Rusya, artan üretimleri nedeniyle küresel petrol piyasasında arz fazlasına neden oldular.
Suudi Arabistan ve Irak'ın günlük ortalama ham petrol üretim seviyeleri 2015'te, bir önceki yıla göre, toplam 1,8 milyon varil arttı. OPEC'in fiili üretimini kasım ayında günlük ortalama 31,7 milyon varile kadar çıkardı.
Rusya'nın üretimi, 2015'in ilk yarısında, düşük petrol fiyatları nedeniyle gerilese de 2015'in ikinci yarısında günlük ortalama 400 bin varil artarak 10,7 milyon varile kadar çıktı.
Petrol ihracı yasağını aralık ayına kadar kaldırmayan ABD ise petrol üretimini 2015'in nisan ayında günlük ortalama 9,6 milyon varile kadar çıkardı. Ancak, düşük petrol fiyatları nedeniyle üretimlerinde kesintiye gitmek zorunda kalan bazı Amerikalı kaya petrolü üreticileri nedeniyle ülkenin ham petrol üretimi aralık ayına gelindiğinde günlük ortalama 400 bin varil azaldı.
Ekonomik etkenler
Asya ve Avrupa ekonomilerindeki durağanlık ve ABD dolarının diğer para birimlerine karşı değer kazanması da 2015'te petrol fiyatlarının düşmesinde etkili oldu.
Küresel ekonominin yavaşlaması ve Asya ile Avrupa ülkelerinin büyüme hızlarının azalması, bu ülkelerin ham petrol taleplerinde düşüşe neden olarak fiyatları aşağı çekti. Ayrıca, dünyanın en büyük petrol ithalatçısı olan Çin'in büyüme hızındaki yavaşlama ve ülkenin ağustos ayında kendi para biriminde üç kez devalüasyona gitmesi de küresel petrol talebindeki düşüşe katkıda bulundu.
Öte yandan, ABD'de ekonomik verilerin iyi gelmesiyle Amerikan Merkez Bankası Fed'in faiz artırma kararının beklenmesi, 2015'te doların diğer para birimlerine karşı değerini artırdı. Petrol fiyatları dolara endeksli olduğu için, ABD dolarının artan değeri, petrol ithal eden ülkelerin alım gücünü olumsuz etkileyerek ham petrol taleplerinde düşüşe yol açtı.
ABD ihraç yasağının kalkması
Dünyanın en büyük 3'üncü ham petrol üreticisi konumunda bulunan ABD'nin, 1970'lerden beri yürürlükteki ham petrol ihraç yasağını 18 Aralık'ta kaldırmasıyla fiyatlar arz fazlası endişesiyle tekrar düşüşe geçti. Brent petrolün varil başına fiyatı, 22 Aralık'ta varil başına 35,98 dolara gerileyerek 2004'ten beri en düşük seviyesini gördü.
Bu yıl petrolde Suudi Arabistan ve OPEC'in üretimi kısmama kararı, ABD'nin ihracının artması, İran üzerindeki yaptırımların kalkmasıyla üretiminin yükselmesinin fiyatlar üzerinde aşağı yönlü baskı oluşturmaya devam etmesi bekleniyor. Doların güçlü seyriyle küresel ekonomideki durağanlığın süreceği olasılığı da petrol fiyatlarında düşüş yönündeki yeni rekorların çok uzak olmadığı unsurunu sürekli gündemde tutuyor.