Bütçede ‘karadelik’ sosyal güvenlik
1991 seçimlerinde muhalefet, hükümeti eleştirirken “beş karadelik”ten bahsederdi: KİT’ler, tarım satış kooperatifleri, bütçe dışı fonlar, mahalli idareler ve sosyal güvenlik sistemi. 1994 ve 2001 Kirizlerinden sonra bu “karadelik”lerin kapatılması için çok uğraş verildi. Özellikle 2001 krizinden sonra kamu disiplinini sağlamlaştırmak amacıyla önemli adımlar atıldı.
Sosyal güvenlikte yapılan reformaların, sistemi 2030’lu yıllara kadar idare edeceği düşünülüyordu. Gittikçe yaşlanan nüfusun o yıllarda bazı sorunlar çıkarabileceği, bütçeye gelecek yükün büyüyeceği konuşuluyordu. Ancak, Sayın Maliye Bakanı haziran ayı bütçesini değerlendirirken harcamalardaki artışın nedenlerini personel harcamalarındaki ve SGK’ya yapılan transferlerdeki büyüme olarak açıkladı.
“Sosyal güvenlik açıklarının ciddi bir karadelik olduğunu” ifade etti. Bu yılın ilk altı ayında sistemin açığını kapatmak için yapılan bütçe transferleri, geçen yılın aynı döneminde yapılanlardan yüzde 50 daha fazla. Prim alacaklarının yeniden yapılandırılmasına bağlı toplu tahsilatlar nedeniyle önceden sorun olarak görülmeyen sistem, artık öncü uyarılar veriyor. Önümüzdeki yıllarda mahalli idareler, Cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimleri var. Popülist politikacılar nasıl geçmişte karadelikler için krizden önce karar vermedilerse, şimdi de aynısı yaşanacaktır. Anlayacağınız sosyal güvenlikte reform gereği olduğunu söyleyebilecek siyasetçi aranıyor.
Bütçenin gelir tarafındaki geişmeler de çok önemli. Ekonomik aktivitenin büyümesi yavaşladıkça gelirler artmıyor. Vergi gelirlerindeki altı aylık dönemde artış hızı yüzde 11. Ancak dahilde alınan KDV sadece yüzde 2 büyümüş. İthalden alınan KDV ise binde 3. Neredeyse yerinde saymış. İthalat azaldı cari açık kapanıyor diye sevinirken bütçe gelirleri darbe yiyor. Türkiye ekonomisinin kuralı tekrar çalışmaya başlıyor: Cari açık kapanırken kamu dengeleri bozuluyor. Konuya bu bağlamda bakınca bütçe açığına biraz daha yakından bakmakta yarar var.
Bu yılın gelirlerinden TCMB’nin para basarak ödediği 5 milyar liralık temettüyü çıkarırsanız, açık 12 milyar liraya çıkar. Geçen sene aynı dönemde 3 milyar lira kadar fazla veren bütçenin bu kadar hızlı değişim göstermesinin nedeni yapısal. Ekonomi canlı olduğu yıllarda dolaylı vergiler toplanırken, yanına bir de bir defalık vergi dışı gelirler konunca resim güzelleşiyor. Makyaj yaşlı insanı bile güzel gösterebildiği gibi bütçe de phohop’lanıyor. Ama ekonomi durağanlaşınca gerçekler ortaya çıkıyor. Çünkü eski bir Karadeniz türküsünde de söylendiği gib: ”Kocakarı kız olmaz kadife giymeğilen.” Unutmayın bütçenin daha net durumunu yılın son çeyreğinde göreceğiz. Bunlara rağmen, ekonomi yönetiminin sorunun bilincinde olması ve kurumları fazla cari harcama yapmama konusunda uyarması sevinilecek bir durum. Kayıtdışılıkla mücadele ve yeni gelir vergisi kanunu sorunların bir bölümüne çözüm olacaktır. Mali disiplinin sağlanmasına katkı yapacaktır.