Bağımsız kurumlar üzerine düşünceler

Demokrasinin temel ilkesi olan kuvvetler ayrılığının tarihi çok eski. Kuvvetler ayrılığı ilkesinin uygulamaya geçmesinin ise 18. yüzyılın ürünü olduğu söylenebilir. Fransız ve Amerikan devrimleri ile yasama, yürütme ve yargının birbirlerinden ayrılması ilkesi uygulamaya geçmeye başladı. Siyasal bilimci değilim, ama anlayabildiğim kadarıyla “ileri demokrasi“ ve “gelişen demokrasi“ ayrımları kuvvetler ayrılığı ilkesinin uygulamada yasama, yürütme ve yargının ne kadar kalın çizgilerle birbirinden ayrıldığına göre yapılıyor. Gelişen demokrasilerde bu ayrımın çok kalın çizgilerle olduğu söylenemez. Bu demokrasilerde yürütmenin hâkimiyeti, mutlak olmasa da, çok belirgin oluyor.

VÜCUDUN KABUL ETMEDİĞİ ORGAN
Yirminci yüzyılda yürütme içinde de ayrışma başladı. Siyasi kararların egemen olduğu alan daraltılmaya başlandı. Örneğin, 19. yüzyılın ikinci yarısında tek para otoritesi oluşturma ihtiyacı doğdu. Bugünkü haliyle merkez bankaları kurulmaya başlandı. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında merkez bankalarının siyasi otoriteden bağımsız olması fikri ağırlık kazandı.

Bu noktaya elbette kötü deneyimler sonucunda gelindi. Yürütme içinde siyasetten bağımsız karar alabilen kurumların oluşturulması aslında yürütmenin siyasi açıdan kapsama alanını daraltan, siyasetin konumunu yeniden tanımlayan bir uygulama oldu. Siyasetin yasama yoluyla kuralları koyduğu, ama kurallar içinde uygulamayı siyasetin yetkisinden çıkaran bir ortam oluştu. İleri demokrasiler bu ortamı, yaşadıkları kötü deneyimler sonucunda “doğru” kabul ettikleri için yarattılar. Gelişmekte olan demokrasiler ise, benzer kötü deneyimlerden kendileri de geçtikleri halde, uluslararası baskılar yoluyla benzer ortamları yaratmak zorunda kaldılar.