Global piyasaları sarsan 2008 krizinde, para ve sermaye piyasalarında yeni ürün arayışları ortaya çıktı. Yaklaşık 30 yıllık bir geçmişe sahip olan faizsiz bankacılık, nispeten düşük risk modeliyle de krizden çıkış sürecinde alternatif sistemlerden biri oldu. “İslami Finans” ya da “faizsiz finansman” başlığı altında ihraç edilen “sukuk” ise temel anlamı baz alındığında “kira sertifikaları” şeklinde karşımıza çıkmakta. Basit olarak kira sertifikaları, TC Hazine’sinin tanımına göre, varlık yönetim şirketlerince, kendi nam ve sertifika sahiplerinin hesabına ve yararına, satın almak veya kiralamak suretiyle devralınan varlıkların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlenen ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymetlerdir.
Neden talep görüyor?
İslami finansal varlıkların hacmi son günlerde yeniden artış gösteriyor. Bu noktada sadece İslami varlık olma özeliğinin yanı sıra; gerçek bir varlığa yatırım yapılması, risk ve getirinin şeffaf bir şekilde ortaya konulması ve getirinin faiz yerine üretim ve ticaret gelirine dayanması kira sertifikalarını cazip kılıyor.
Hazine 5 yıl vadeli, 1,25 milyar dolarlık kira sertifikası ihracı gerçekleştiriyor
Türkiye’de Hazine tarafından ise ilk defa 2012 yılının son döneminden itibaren sukuk ihaleleri yapılarak, üç ihalede toplam 3 milyar TL ve 1.5 milyar dolarlık sukuk ihracı gerçekleştirilmiştir.
Son dönemlerde Hazine tarafından uluslararası sermaye piyasalarında kira sertifikası ihracı olanaklarını araştırmak üzere HSBC, QInvest ve Standard Chartered’a yetki verildiği 19 Eylül 2013 tarihinde duyurulmuştu. Hazine son duyurusunda belirtildiği üzere; “Söz konusu kira sertifikası 3 Ekim 2013 tarihinde fiyatlanmış olup, 5 yıl vadeli(10 Ekim 2018) ihracın tutarı 1,25 milyar ABD Doları ve kira oranı %4,557(Mid Swap oranı +300bp) olarak gerçekleşmiştir. İhraç tutarı10 Ekim 2013 tarihinde hesaplarımıza girecektir. İhraca, 330 yatırımcı, ihraç tutarının 6 katının üzerinde talep göstermiştir. Kira sertifikasının %27’si Orta Doğu, ’u Türkiye, ’u İngiltere, ’ü Avrupa, ’i ABD ve ’u Asya ve diğer bölgelerdeki yatırımcılara satılmıştır. Bu ihraçla birlikte, 2013 yılı dış borçlanma programı kapsamında bugüne kadar yaklaşık 5,5 milyar ABD doları tutarında kaynak sağlanmıştır.”
Türkiye’de ilk olarak Özel Finans Kurumu adıyla Bakanlar Kurulu kararıyla kurulmalarına izin verilen kurumlar,2005 yılında Bankacılık Kanununda yapılan değişiklik ile Katılım Bankası adını almış ve İslami Finans ilkeleri doğrultusunda her türlü bankacılık hizmetini vermeye yetkili kuruluşlar olarak tanımlanmıştır.
Türkiye’de şu an Albaraka Türk, Kuveyt Türk, Asya Finans ve Türkiye Finans Katılım bankası olmak üzere dört katılım bankası faaliyet göstermektedir. Katılım bankalarının aktif toplamı 2012 yılı sonu itibariyle yaklaşık 70 milyar TL’ye ulaşmıştır. Aktiflerin bankacılık sektöründeki oranı 2005 ve 2012 yılları arasında % 2.60’dan %5.35’e yükselmiştir.
Albaraka Türk’ün Genel Müdürü Fahrettin Yahşi; “Hazine'nin sukuk ihraç etmesi ciddi bir gelişme”
Geçtiğimiz hafta BloombergHT’nin canlı yayın konuğu olan Albaraka Türk’ün Genel Müdürü Fahrettin Yahşi de İslami Finans konusunda görüşlerini bildirdi. “Hazine'nin sukuk ihraç etmesi ciddi bir gelişme ve Türkiye'nin çıkardığı sukuklara ciddi talep gelecektir. Önceki dönemlerde sukuk enstrümanına talep daha çok Körfez'den geliyordu. Diğer taraftan İstanbul’un öncelikle İslami finans merkezi olması daha kolay” açıklamalarında bulundu.
Fahrettin Yahşi; “Kredilere baktığımızda, bankacılık sektörü % 7 büyümüş, katılım bankacılığı %27 büyümüş”
Sektör büyümesine ilişkin Fahrettin Yahşi ‘’Katılım bankacılığı genel olarak klasik bankacılığın üzerinde büyüyen bir bankacılık tipi. Tabi bu büyümeyi gerçekleştiren de 4 katılım bankası var. Ağustos sonu verilerine baktığımızda, toplanan fonlarda bankacılık sektörü, katılım bankacılık sektörü %20 büyümüş. Kredilere baktığımızda, bankacılık sektörü % 7 büyümüş, katılım bankacılığı %27 büyümüş. Aktif toplama baktığımızda, katılım bankacılığı sektörü %25 büyümüş.” açıklamalarında bulundu.
Orta Doğu ve Asya’daki İslami likiditenin boyutu ve potansiyeli yüksek
Dünya’da 2013 yılı itibari ile İslami finansal varlıkların hacmi 1.5 trilyon doların üzerine ulaştı. Tahmini potansiyelinin ise 4.5 trilyon dolar olduğu düşünülüyor. Sadece Orta Doğu ülke fonlarının şu anda büyüklüğü 2 trilyon dolar civarında ve önümüzdeki yıllarda petrol fiyatlarında ciddi bir değer kaybı yaşanmadığı sürece fonların toplam büyüklüklerinin 4 trilyon dolara ulaşması bekleniyor. Bu öngörü ile birlikte Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Asya’daki İslami likiditenin boyutunu ve potansiyelini tahmin edebiliriz.
İngiltere Başbakanı Cameron, 300 milyon dolar tutarında sukuk çıkarılacağını duyurdu
Avrupa’da ise son günlerde İngiltere İslami bono ihracına hazırlanıyor. İngiltere Başbakanı Cameron, 300 milyon dolar tutarında sukuk çıkarılacağını duyurdu. İngiltere’de hükümet İslam’a uygun faizsiz bonolar çıkaracak ilk Müslüman olmayan ülke oldu. İngiltere Başbakanı David Cameron, İslami kurallara uygun finansal ürünler planını açıkladı. Londra Borsası yeni endeks oluşturacak ve İngiltere Hazinesi de 300 milyon dolar değerinde İslami tahvil çıkaracak. İngiltere böylece Müslüman olmayıp da, İslami tahvil satışı yapan ilk ülke olacak.
İslami Finansta lider 6,4 Milyar Dolar hacim ile HSBC
Global ekonomilerde İslami Finans’ın önemini ele aldığımızda Asya ve Ortadoğu ülkeleri ile İngiltere gibi bazı Batı ülkelerinde, İslami bankacılık için yasal düzenlemenin yapılmasını teşvik edici rol oynuyor. Özellikle son dönemlerde Avrupa ülkelerindeki Müslüman nüfusun artış hızı da göz önünde bulundurulduğunda batılı ülkelerde İslami Finans’ın önümüzdeki dönemlerde önemli bir aktör haline getireceğini kanıtlar nitelikte. Bu konuda İngiltere’nin 300 milyon dolar tutarında sukuk ihraç etmeye karar vermesi, Avrupa’da İslami Finansın merkezi olma planını destekliyor. Her geçen gün büyüyen bu piyasada; Türkiye Hazine’sinin de son günlerde yaptığı ihraç atakları, pastadan pay almak için oldukça önemli.
Banka bazlı baktığımızda ise İslami Finans sektöründe ilk üç içerisinde 6,4 milyar dolar ile HSBC, 3,1 milyar dolar ile Standard Chartered Bank ve 2,5 milyar dolar ile CIMB şirketlerini görüyoruz. Banka bazlı İslami Finansman hacmine baktığımızda 2011 son çeyrekten itibaren azalma göstermesi ve sektör dağılımında %30,5 ile Finansın liderlik etmesi dikkat çekici.
Güzem Yılmaz
gyilmaz@bloomberght.com
Kaynak; Bloomberg LP, BBC, Sermaye Piyasaları Araştırma Merkezi (SERPAM), Hazine Müsteşarlığı