İran, dünya güçleri ile nükleer anlaşmaya varması ile ekonomisini kademeli olarak dışarıya açacak. İran ekonomisi Tayland’dan daha büyük ve ülkenin petrol rezervleri Kanada ile yarışı durumda.
İran ekonomisi ne kadar büyük?
İran’ın milyar dolarlık ekonomisi Orta Doğu’nun Suudi Arabistan sonra ikinci en büyük ekonomisi olma özelliği taşıyor.
İran’in Dini Lideri Ayatollah Ali Khamenei, geçtiğimiz ay ülkesinin 5 yıllık ekonomik planını açıkladı ve İran’ın yıllık ortalama yüzde 8 büyüme hedeflemesi gerektiğini söyledi. Ekonomi, İran Merkez Bankası’nın guvernör yardımcısına göre bu mali yılda yüzde 4 büyüyerek, nükleer anlaşma öncesinde beklenen büyümeyi ikiye katlayabilir. Küresel yaptırımların 2012 yılında sıkılaştırılması ile birlikte ekonomi resesyona girmişti.
Ocak ayında yayımlanan bir rapora göre ülke ekonomisi 2010’da uluslararası yaptırımlar hiç uygulanmamış olsaydı şimdikinden yüzde 15-20 daha büyük olacaktı.
İran’ın ana ticaret ortaklar kimler?
İran’ın en büyük ticaret ortağı, ülke mali yılının ilk çeyrek döneminde Çin oldu. Çin İran’dan 1.9 milyar dolarlık mal ithalatı yaptı. Irak 1.5 milyar dolar ile ikinci sıraya otururken, Birleşik Arap Emirlikleri 1.3 milyar dolar ile üçüncü sıraya yerleşti. Aynı dönemde İran Çin’den 2.6 milyar dolarlık mal ithal etti.
İran ekonomisinin ne kadar devlet kontrolünde?
Temmuz 2006’ya kadar yüzde 80 kadarı devlet kontrolündeydi. Ardından Khamenei bir özelleştirme programı kararı aldı. Hükümet, kontrollünün yüzde 20’ye daraldığını belirtse de emeklilik fonları gibi kurumlara yönelik denetimi sayının gösterdiğinden daha büyük bir güce işaret ediyor.
Tahran merkezli yatırım firması Turquoise Partners direktörü Ramin Rabii, “Özelleştirme, özel sektörün küçük olduğu bir dönemde gerçekleştirildi. Bankalar, özel şirketlere devlet varlıkları almaları için kredi sağlamıyordu ve yabancı yatırımcı henüz ortada yoktu” dedi. Rabii, hükümetin ekonominin yaklaşık yüzde 70’ini kontrol ettiği tahmininde bulunuyor.
İran ekonomisi petrole ne kadar bağımlı?
OPEC üyesi İran dünya petrol rezervlerinin yüzde 10’unu elinde tutuyor. ABD’li Energy Information Administration’ın verilerine göre ülkenin petrol ihracatı, yatırımların etkisiyle 2014 yılında günlük ortalama 1.6 milyon varile geriledi. İran’ın enerji ihracatına yönelik yaptırımların sıkılaştırılması öncesinde, 2011 yılında 2.6 milyon varil seviyesindeydi. Turquoise Partners, merkez bankası verilerine atıfta bulunarak, “Petrol satışlarından sağlanan gelir, İran’ın gayrisafi yurtiçi hasılasının yüzde 15’ini oluşturuyor” açıklaması yaptı.
Yaptırımlar ve düşen petrol fiyatlarının etkisiyle Khamenei, Ekim 2014’te petrole bağımlılığın azaltılmasını ve yurtiçi imalat sanayinin genişletilmesine odaklanılması istedi.
Yatırımcının ilgi alanına neler giriyor?
Renaissance Capital baş ekonomisti Charles Robertson, “Yatırımcılar otomobil sanayi, imalat sanayi, enerji ve tarım sektörlerini tercih edebilir” dedi. Renaissance, 2016 yılında İran’ın hisse senedi piyasasına 1 milyar dolarlık yabancı para girişi olacağını öngörüyor.
Tahran’ı Mayıs ayında ziyaret eden analist ve fon yöneticilerine göre bazı sektörlerde Çin’den görece daha düşük işgücü maliyetlerine sahip İran, imalatçıları yabancı yatırımcı için çekici kılabilir.
Turquoise Partners’a göre düşük enerji maliyetleri, çimento ve çelik şirketlerine fayda sağlayabilir.
İran’ın hisse senedi piyasası ne kadar büyük?
Tahran Hisse Senedi Borsası (TSE), ülkenin ana hisse senedi piyasası. Ana hisse senedi pazarı 3 Ağustos itibarıyla yüzde 11 geriledi. Piyasa değeri yaklaşık 95 milyar dolar seviyesinde. Piyasa 26 Haziran’dan bu yana yüzde 3 geriledi.