Dünden bugüne ne değişti?

T&Uuml;RKİYE ekonomisinden s&ouml;z a&ccedil;ılınca genellikle &uuml;&ccedil; konuda sorular yoğunlaşıyor: Cari işlemler a&ccedil;ığının geldiği d&uuml;zey, &ouml;zel kesimin dış bor&ccedil;luluğundaki artış ve i&ccedil; siyasetin karışması. Bu &uuml;&ccedil;l&uuml; T&uuml;rkiye ekonomisini riskli &uuml;lkelerin başına koyuyor. Risklerin ilk ikisi hakkında D&uuml;nden bug&uuml;ne ne değişti? diye sorulabilir. Cevabın bir b&ouml;l&uuml;m&uuml; grafikte.Grafikte beş yıllık d&ouml;nemler itibarıyla ekonomik b&uuml;y&uuml;menin hareketli yıllık ortalaması sağ eksende g&ouml;steriliyor. Sol eksende ise beş yıllık d&ouml;nemler itibarıyla cari işlemler a&ccedil;ığı/milli gelir oranının hareketli ortalaması veriliyor. Gidişat &ccedil;arpıcı. Beş yıllık d&ouml;nemler itibarıyla yıllık ortalama ekonomik b&uuml;y&uuml;me 2000 li yılların ilk yarısında y&uuml;zde 7 lere kadar &ccedil;ıkarken, 2006 yılından itibaren yıllık ortalama b&uuml;y&uuml;me d&uuml;ş&uuml;yor. Buna karşılık cari işlemler a&ccedil;ığının milli gelire oranı kararlı bir bi&ccedil;imde artmaya devam ediyor. &Ouml;zellikle 2009 yılından sonra yıllık ortalama ekonomik b&uuml;y&uuml;me y&uuml;zde 3-4 bandına sıkışırken, cari işlemler a&ccedil;ığının milli gelire oranı y&uuml;zde 6 yı aşıyor.T&uuml;rkiye ekonomisinde b&uuml;y&uuml;menin motoru cari işlemler a&ccedil;ığı derken, artık motor g&uuml;c&uuml;n&uuml; kaybetmiş g&ouml;r&uuml;n&uuml;yor. Gaza bassak dahi motor gaz yemiyor.D&Uuml;ŞEN B&Uuml;Y&Uuml;MEMorgan Stanley de y&uuml;kselen ekonomi b&ouml;l&uuml;m&uuml;n&uuml;n şefi (head of emerging markets) Ruchir Sharma nın Financial Times Gazetesi nde, 3 Mart 2014 tarihinde &ccedil;ıkan yazısındaki saptamalar &ccedil;arpıcı. 1960 yılından bu yana 186 &uuml;lke i&ccedil;inde en az beş yıl cari işlemler a&ccedil;ığının milli gelire oranı y&uuml;zde 5 in &uuml;zerinde kalmış 15 b&uuml;y&uuml;k ekonomi var. Bunların arasında 1 970 lerde Polonya ve Norve&ccedil;, 1970 ve 1980 lerde Brezilya, 1990 larda Tayland ve son yıllarda Yunanistan var. Bu on beş &uuml;lkenin on &uuml;&ccedil;&uuml;nde beş yıldan sonra ortalama b&uuml;y&uuml;me yıllık y&uuml;zde 5.8 den y&uuml;zde 3.2 ye d&uuml;şm&uuml;ş. Sonu&ccedil;ta, &ccedil;oğu da d&ouml;viz krizi (currency crisis) yaşamış. B&uuml;y&uuml;me konusunda galiba diğer &uuml;lke deneyimlerine paralel bir gelişme T&uuml;rkiye de şimdiden yaşanmaya başladı.1980 li ve 1990 lı yıllarda T&uuml;rkiye de cari işlemler a&ccedil;ığının milli gelire oranı y&uuml;zde 4 e yaklaştığında, kriz sinyalleri duyulmaya başlanırdı. K&uuml;resel sermaye hareketlerinin yaygınlaşıp derinleşmesiyle 2000 li yıllarda y&uuml;zde 4 eşiği &ccedil;ok kolay aşılabildi. &Ccedil;ok fazla sorun yaşamadan bug&uuml;nlere geldik. Ama, yeni konjonkt&uuml;rde 2000 li yıllarda yaşanan bolluk olmayabilir. Zaten d&uuml;şen ortalama b&uuml;y&uuml;me daha da d&uuml;şebilir. D&uuml;nden bug&uuml;ne değişen şartların bir diğeri bu. ARTAN DIŞ BOR&Ccedil;LANMA İHTİYACICari işlemler a&ccedil;ığını nasıl finanse ettiğimize gelince, h&acirc;kim etkenin devlet dışı kesimin dış bor&ccedil;lanması olduğunu g&ouml;r&uuml;yoruz. &Ouml;rneğin, 2001 -2005 d&ouml;neminde yıllık ortalama 10.5 milyar dolar net dış finansmanın &uuml;&ccedil;te birinin doğrudan yabancı yatırımlardan, &uuml;&ccedil;te birinin portf&ouml;y yatırımlarından, &uuml;&ccedil;te birinin de doğrudan bor&ccedil;lanmalardan geldiğini g&ouml;r&uuml;yoruz. 2006-2010 d&ouml;neminde, doğrudan bor&ccedil;lanma toplam dış finansmanın y&uuml;zde 54 &uuml;ne geliyor. 2011-2013 d&ouml;nemindeki &uuml;&ccedil; yılda ise toplam net dış finansmanın y&uuml;zde 41 i portf&ouml;y yatırımlarından, y&uuml;zde 43 &uuml; doğrudan bor&ccedil;lanmalardan kaynaklanıyor. Kısacası, giderek daha b&uuml;y&uuml;k dış finansman ihtiyacı i&ccedil;inde, giderek daha fazla bor&ccedil;lanarak bu finansmanı sağlıyoruz.Eskiden doğrudan yabancı sermaye bug&uuml;nk&uuml; boyutlarda gelmezdi. Ama, dış finansman ihtiyacımız da bu boyutlarda değildi. 1981-1995 d&ouml;neminde toplam net dış finansmanın y&uuml;zde 30 u doğrudan yabancı yatırımlardan gelirken, bu oran 2011-2013 d&ouml;neminde y&uuml;zde 15 e indi. D&uuml;nden bug&uuml;ne değişen şartların bir diğeri de bu.