Devlet kapitalizmi

Devletin &ouml;nc&uuml;l&uuml;ğ&uuml;nde ve devletin denetiminde serbest piyasa mekanizmasının &ccedil;alışmasına bir &ouml;l&ccedil;&uuml;de izin verilen ekonomik modele &ldquo;devlet kapitalizmi&rdquo; diyebiliriz. Devlet kapitalizmine en iyi &ouml;rnek olarak da bug&uuml;nlerde &Ccedil;in deneyimi g&ouml;steriliyor. Ger&ccedil;ekten de, &ouml;zellikle son 10-15 yıldır &Ccedil;in ekonomisinin performansı kıskanılacak d&uuml;zeyde. Bir&ccedil;ok fiyatın h&acirc;l&acirc; devlet tarafından tespit edildiği, kaynak tahsisinin devletin &ouml;nc&uuml;l&uuml;ğ&uuml;nde ve denetiminde yapıldığı &Ccedil;in&rsquo;de ekonomi bazı yıllar &ccedil;ift hanelerde b&uuml;y&uuml;d&uuml;. &Ccedil;in&rsquo;in belli başlı kentleri, gelişmiş &uuml;lke kentlerinden daha g&ouml;rkemli hale geldi. &Ccedil;in şirketleri d&uuml;nyada bilinir oldu. Bilinmekle kalmayıp d&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k şirketleri i&ccedil;ine girdiler. Ge&ccedil;enlerde New York Borsası&rsquo;nda halka a&ccedil;ılma kararı veren Alibaba şirketinin toplam satışları Amerika&rsquo;da Amazon ve e-Bay şirketlerinin satışlarının toplamını ge&ccedil;ti. B&ouml;yle bakıldığında, &Ccedil;in&rsquo;de devlet kapitalizmi başarılı gibi g&ouml;r&uuml;n&uuml;yor. &Ccedil;in ekonomisi birka&ccedil; yıl i&ccedil;inde Amerika&rsquo;yı da ge&ccedil;ip d&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k ekonomisi konumuna gelecek. Ama ekonomi b&uuml;y&uuml;d&uuml;k&ccedil;e, devlet kapitalizminin yumuşak karnı daha fazla ortaya &ccedil;ıkıp &Ccedil;in ekonomisinin &ouml;n&uuml;nde engel olmaya başlayacak. MERKEZİ OTORİTENİN BECEREMEDİĞİ Ekonomide iyi bilinen teorilerden biri, ikinci en iyi (second-best) teoremidir. Buna g&ouml;re, ekonomide sekt&ouml;rlerden biri verimli (efficient) &ccedil;alışmadığında, hi&ccedil;bir sekt&ouml;r&uuml;n verimli &ccedil;alışması m&uuml;mk&uuml;n değildir. Bu teoremi &Ccedil;in&rsquo;e uygularsak, &ouml;zellikle finans sisteminde devletin kontrol&uuml;n&uuml;n egemen olması, &Ccedil;in&rsquo;de reel sekt&ouml;r&uuml;n verimli &ccedil;alışmasını engelleyen en &ouml;nemli unsur olarak karşımıza &ccedil;ıkmakta. Devletin &ouml;zellikle yatırımlardaki h&acirc;kim konumu da &ccedil;alışmasına izin verilen &ouml;zel sekt&ouml;r&uuml;n yatırım ve t&uuml;ketim kararlarını &ccedil;arpıtıyor. Kısacası, &Ccedil;in&rsquo;de kaynakların dağılımının verimli olduğunu iddia etmek zor. &Ccedil;in ekonomisi daha bu hale gelmeden, ikinci en iyi teoremini iyi bilen Oskar Lange, devlet kapitalizminin başarılı olması i&ccedil;in ilgin&ccedil;, ama uygulaması m&uuml;mk&uuml;n olmayan bir &ouml;neri geliştirdi. Oskar Lange, Polonyalı sosyalist bir iktisat&ccedil;ı. &Ouml;nce 1930&rsquo;lu yıllarda sosyalist ekonomi teorileri geliştirmiş. Daha sonra Amerikan &uuml;niversitelerinde kariyerini s&uuml;rd&uuml;r&uuml;p kapitalist ekonomik teorilerle sosyalist bakış a&ccedil;ısını uyumlaştırmaya &ccedil;alışan eserler vermiş. 1950&rsquo;li yıllarda sosyalist &uuml;lkelerdeki merkezi planlama &ouml;rg&uuml;t&uuml;n&uuml;n kapitalist sistemde g&ouml;r&uuml;nmez el tarafından ger&ccedil;ekleşen fiyatlama d&uuml;zeyini tutturabildiği takdirde sosyalist ekonominin kapitalist ekonomik d&uuml;zenden daha başarılı olacağı sonucuna varmış. Kapitalist sistemde fiyatlama, arz ve talep şartları i&ccedil;inde oluşur. Merkezi planlama &ouml;rg&uuml;tleri ise arzı kontrol edebildikleri halde, talep şartlarını bilemezler, ancak tahmin edebilirler. Tahmin daima hata i&ccedil;erir. O nedenle de sosyalist ekonomik d&uuml;zende mal ve hizmetlerin ya arz fazlası ya da talep fazlası s&ouml;z konusudur. &Ccedil;&uuml;nk&uuml;, merkezi otorite tarafından tespit edilen fiyatlar daima yanlıştır. SERBESTLEŞME ŞART &Ccedil;in, &ouml;zel sekt&ouml;r&uuml;n belli şartlar altında &ccedil;alışmasına izin vererek Oskar Lange&rsquo;nin kafasındaki modeli uygulayıp bir&ccedil;ok fiyatın piyasada oluşmasına izin vererek merkezi planlama otoritesinin olası yanlışlarını asgaride tutmaya &ccedil;alışıyor. O nedenle &Ccedil;in&rsquo;de eski Sovyetler Birliği&rsquo;nde g&ouml;rd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;z arz fazlası ya da mal kuyrukları (talep fazlası) pek g&ouml;r&uuml;nm&uuml;yor. G&ouml;r&uuml;nmemesi kaynakların verimli dağıldığı anlamına gelmiyor. &Ccedil;in &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki d&ouml;nemde ekonomik b&uuml;y&uuml;mesini s&uuml;rd&uuml;rebilmek i&ccedil;in piyasa mekanizmasının t&uuml;m sekt&ouml;rlerde h&acirc;kim olmasına &ccedil;alışmak zorunda. Aksi takdirde, bug&uuml;ne kadar devlet kapitalizmi sayesinde sağlanan başarı, yine devlet kapitalizmi y&uuml;z&uuml;nden başarısızlığa d&ouml;n&uuml;şecek. &Ccedil;in y&ouml;netimi de giderek bu tehlikeyi g&ouml;rmekte olduğu y&ouml;n&uuml;nde izlenim veriyor.