Sıfır faiz ve borçlar

Se&ccedil;imler yaklaştı. Siyaset&ccedil;iler meydanlarda. Artan se&ccedil;men şik&acirc;yetlerinin sonucu olsa gerek, son g&uuml;nlerde sıfır reel faiz s&ouml;ylemi tekrar g&uuml;ndeme geldi.Yanı sıra Merkez Bankası ve BDDK, gittik&ccedil;e ısınan ekonomi ve cari a&ccedil;ıkla m&uuml;cadele amacıyla bir dizi tedbir alma gayreti i&ccedil;erisindeler. &Ouml;zel sekt&ouml;r&uuml;n ve hanehalkının bor&ccedil;lanmasındaki artış eğilimini tersine &ccedil;evirmeye &ccedil;alışıyorlar. Yukarıdaki Tabloda, bu s&ouml;ylem ve &ccedil;abaların nedenlerini anlayabilmek i&ccedil;in bazı verileri bilginize sunuyorum. Birinci g&ouml;zlemim, belediyeler ve kayıtlı olmayan ekonomik faaliyetler hari&ccedil;, T&uuml;rkiye&rsquo;de bor&ccedil;lar azalmıyor. Sağlıklı karşılaştırma yapmak i&ccedil;in, enflasyon ve kur etkisinden arındırılmış, GSYH&rsquo;ya oranlara bakmak gerek. Resme bu a&ccedil;ıdan bakınca, kamu bor&ccedil;lanmasının oranı, 2001 krizinin ardından banka kurtarma gibi nedenlerle, y&uuml;zde 143 seviyelerine ulaşmış.Bu oran k&uuml;resel krize rağmen, kamu dengelerinin ve finansal sekt&ouml;r&uuml;n g&uuml;&ccedil;l&uuml; yapısı nedeniyle, 2009 yılında azalmış. Ancak 2010 yılında tekrar b&uuml;y&uuml;m&uuml;ş. İkinci g&ouml;zlemim de artışın arkasındaki neden. &Ouml;zel sekt&ouml;r ve hanehalkının bor&ccedil;larındaki artış. 2002&rsquo;de hanehalkının bor&ccedil;luluğu &ccedil;ok az. Toplam borcun i&ccedil;inde &ccedil;oğunluk kamuya (Hazine ve KİT&rsquo;ler) ait. 2010 yılında ağırlık, hanehalkı ve &ouml;zel sekt&ouml;re ge&ccedil;iyor. Bu değişimin nedenlerini iyi anlamak gerek. &Ccedil;&uuml;nk&uuml;, şirketler kesimi ile hanehalkının ekonomik davranışları farklıdır. Şirketler kesiminin bor&ccedil;larındaki artışın arkasındaki en b&uuml;y&uuml;k etken yeni yatırımlar. B&uuml;y&uuml;me verilerinden, &ouml;zel sekt&ouml;r&uuml;n yatırım iştahının azalmadığı anlaşılıyor. Bu sevindirici bir gelişme. HANEHALKININ GELİRİ YETMİYOR Hanehalkının bor&ccedil;larını arttırmasının bir&ccedil;ok nedeni olmakla beraber, ilk akla gelen bir ka&ccedil;ını &ouml;zetleyeyim. 2001 krizi, kırdan kente g&ouml;&ccedil;&uuml; hızlandırdı. Kırsal kesimde tarımla uğraşan ve mesleki eğitimi olmayan insanlar şehirde iş bulmakta zorlandılar. K&ouml;yde gıda ve kiraya para vermeyenlerin, şehirde gelire ihtiyacı &ccedil;oğaldı. D&uuml;zenli gelir sağlayan bir iş bulamayınca, bor&ccedil; aramaya başladılar. Yanı sıra şehirde doğan ve harcama alışkanlıkları b&uuml;y&uuml;klerinden olduk&ccedil;a farklı olan gen&ccedil;ler arasındaki yaygın işsizlik, ailenin gelir ihtiyacını daha da b&uuml;y&uuml;tt&uuml;. Akşama kadar evde oturması zor olan gen&ccedil; insanın, dışarıda zaman ge&ccedil;irme isteği yadırganamaz. Bu durum, gen&ccedil;lerin &ccedil;evresinde g&ouml;rd&uuml;kleri şeyleri t&uuml;ketme arzusunu da kam&ccedil;ıladı. Geliri sınırlı olan ailelerin bor&ccedil; talebini b&uuml;y&uuml;tt&uuml;. Buna karşılık, şehirleşme ve gelir dağılımındaki bozulma; eş, dost ve akraba gibi aile i&ccedil;i sosyal dayanışmayı azalttı. Kendinde para olmayan veya verdiği borcu geri alabileceğinden ş&uuml;phesi olanlar bor&ccedil; vermekten ka&ccedil;ınmaya başladılar. Bu gelişme işlerine gelen bankalar devreye girdi. &Ccedil;ok sayıda kredi m&uuml;şterisi bulabildikleri i&ccedil;in riski dağıtmaya başladılar. Artan kredi talebini karşılama yarışı başladı.&Ouml;zetle, hanehalkı bor&ccedil;larının b&uuml;y&uuml;mesinin bir nedeni kredi kartı ve t&uuml;ketici kredisi kullananların sayısındaki artıştır. Zaman ge&ccedil;tik&ccedil;e bor&ccedil; artışının diğer nedeni devreye girmeye başladı.Normal olarak alınan bor&ccedil;, ileride elde edileceği varsayılan gelirle &ouml;denir. Ne var ki, borcu artanların bekledikleri gelir artışı bug&uuml;ne kadar ger&ccedil;ekleşmedi. Bu durumda aldıkları eski bor&ccedil;ları &ouml;deyebilmek i&ccedil;in yeni kredi, yeni bor&ccedil; aramaya başladılar. Bir bankadan aldıkları kredi kartı veya konut kredisi borcunu, diğer bankadan aldıkları t&uuml;ketici kredisi borcuyla &ouml;deme &ccedil;abasına girdiler. Hatırlarsanız, bazı bakanlar bile, y&uuml;ksek faizden şik&acirc;yet edenlere, kredi kartı borcu yerine t&uuml;ketici kredisi kullanmayı &ouml;nerdiler. Kısacası, bor&ccedil;lular ve bor&ccedil;lar artınca siyaset&ccedil;iler de &ccedil;are arayışlarına girdiler.Cari a&ccedil;ığı &ccedil;ok y&uuml;ksek, kambiyo rejimi serbest, enflasyonun y&uuml;kselme eğiliminde olduğu kapitalist bir ekonomide, faizlerin enflasyona eşitleme deneyiminin sonucunu hep beraber g&ouml;receğiz.