Borsa İstanbul'un sahibi kimdir?

&Ouml;nceki iki yazımızda Borsa İstanbul un şirketleşmesi &ccedil;er&ccedil;evesinde m&uuml;lkiyetinin kime ait olduğunu tartışmaya başlamıştık. Kesin olan husus, borsanın m&uuml;lkiyetinin devlete ait olmadığıdır. Devlete ait olmadığına g&ouml;re &ouml;n&uuml;m&uuml;zde iki ihtimal kalıyor. Bir, borsanın m&uuml;lkiyeti kimseye ait değildir, iki borsanın m&uuml;lkiyeti &uuml;yeleri olan banka ve aracı kurumlara aittir.Eski SPK Başkanı Ali İhsan Karacan, borsanın şirketleşmesi konusunda yazdığı birden fazla yazıda borsanın m&uuml;lkiyetinin &uuml;yeleri olan banka ve aracı kurumlara değil, bizzat kendisine ait olduğu g&ouml;r&uuml;ş&uuml;n&uuml; savunmuştu. &Ouml;zellikle ABD de yıllardır halka a&ccedil;ık şirketler i&ccedil;in yapılan tartışmanın İMKB &ouml;zelinde &ccedil;ok uygun olduğunu ileri s&uuml;r&uuml;yordu. Bazı yargı kararlarına da yansıyan bu g&ouml;r&uuml;şe g&ouml;re, halka a&ccedil;ık şirketin sahibi, onun hisse sahipleri değildir. Hisse sahibi ile şirket arasında bir ortaklık s&ouml;zleşmesi vardır ama bu s&ouml;zleşmesel ilişki şirkete sahip olunduğunu g&ouml;stermez. Bir halka a&ccedil;ık şirketin &ccedil;ok sayıda s&ouml;zleşmesel ilişkisi vardır ve şirketle ilgili &ccedil;ok sayıda kesim vardır. Bir halka a&ccedil;ık şirketin sahibi kendisidir.Bu analizi İMKB ye uyguladığımızda benzer bir tablo g&ouml;rmek m&uuml;mk&uuml;n. Bug&uuml;ne kadar ne devlet ne de &uuml;yeleri İMKB nin sahibi olamadılar, olmadılar. İMKB adeta kendisinin sahibiydi. Fakat b&ouml;yle bir yapı kurumsallaşmış, kuralları yerleşmiş, &ccedil;ıkar ve menfaatleri her t&uuml;rl&uuml; &ccedil;ıkar grubu arasında dengeleyebilmiş bir sistemde m&uuml;mk&uuml;n olabilirdi. Bu yapı İMKB de işe yaramamış ve İMKB adeta b&uuml;rokratlarının sahipliği altında &ccedil;alışabilmiştir. Y&ouml;netim kadrolarının adeta sahiplik fonksiyonunu &uuml;stlendiği bu sistem iyi sonu&ccedil; vermemiştir. Borsa hantallaşmış, yenilik &uuml;retememiş, risk alamadan g&uuml;n&uuml; idare eder hale gelmiştir. Bug&uuml;nden sonra da b&ouml;yle bir sistemin muhafazası aynı sonucu verecektir. &Ouml;te yandan, T&uuml;rk hukukunda vakıflar ve dernekler i&ccedil;in s&ouml;ylenebilecek bir sistem olan bu yapı, ana iştigal konusu pazar kurup &ccedil;alıştırmak olan, ticari olmasa da bir işletme i&ccedil;in m&uuml;mk&uuml;n değildir.Tartışmasız bir şekilde Borsa İstanbul un sahibi, &uuml;yeleri olan banka ve aracı kurumlardır. Temel d&uuml;zenlemelerin vesayet makamı SPK tarafından yapılması ve/veya onaylanması dışında, borsaya başından itibaren para koyan (ki ilk konulan giriş aidatları borsanın sermayesidir), borsada iş yapan, yerli-yabancı m&uuml;şteri/yatırımcı getiren, bu kadar y&uuml;ksek işlem hacimleri yapan, borsanın servet sahibi olmasını sağlayan banka ve aracı kurumlardır.Her ne kadar borsanın y&ouml;netimi ağırlıklı olarak borsa b&uuml;rokratlarınca sağlanmış olsa da, genel kurulu onlar oluşturmuş, 5 kişilik y&ouml;netim kurulunun 4 &uuml;n&uuml; se&ccedil;miş, denetleme kurulunu, uyuşmazlık, disiplin komitelerini hep banka ve aracı kurumlar oluşurmuş ve se&ccedil;miştir. Bu kadar a&ccedil;ık ve net bir durumda, borsanın &uuml;yeleri olan banka ve aracı kurumlar hi&ccedil; dikkate alınmamakta ve siz ortak değil, &uuml;yesiniz denmektedir. Devlet kamusal g&uuml;c&uuml;yle Borsa benimdir demiştir ama bu kararın hukuka uygunluğunun yargısal s&uuml;re&ccedil;te sorgulanması m&uuml;mk&uuml;nd&uuml;r. Ger&ccedil;i banka ve aracı kurumların dava a&ccedil;maya cesaret g&ouml;sterebilmelerinin de beklenmediğini belirtelim.Geldiğimiz noktada, Borsa İstanbul un Hazine m&uuml;lkiyeti altına girmesi kesin gibi g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. Muhtemeldir ki, gayrimenkullerinin ayrılması s&ouml;z konusu olacaktır. Belki de gayrimenkullerinden oluşan bir gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulacaktır. &Ouml;te yandan, borsanın pazaryeri olarak işletilmesi, kurulacak şirket altında devlet ağırlıklı sermaye ve y&ouml;netim yapısıyla s&uuml;recektir. Mal varlığı olarak sıfıra yakın bir bilan&ccedil;oya sahip olacak şirkette, y&uuml;zde 3-5 arasında banka ve aracı kurumlara pay verilecek ve ağızlarına bir parmak bal s&uuml;r&uuml;lecektir. Banka ve aracı kurumlara hisse verilir mi bilmiyoruz ama b&uuml;y&uuml;k ihtimalle y&ouml;netimde temsil hakkı verilecektir. Onlarda bu şekilde tatmin olacaklardır.Sonu&ccedil; itibarıyla, borsanın şirketleşmesi ve &ouml;zelleşmesinin yatırımcıya ne faydası olacak derseniz, sadece işlem maliyetlerinin artacağını s&ouml;ylememiz gerekecek.