Paranın azalması resesyonu daha da derinleştirir mi?

TUĞBA &Ouml;ZAY - BLOOMBERG HT ARAŞTIRMA Para arzı ve enflasyon arasındaki ilişki hem piyasalarda hem de akademik &ccedil;evrede olduk&ccedil;a tartışılan bir konu. Para arzı teorisine g&ouml;re; para arzının artması enflasyonu artırırken, para arzının azalması enflasyonu d&uuml;ş&uuml;r&uuml;r. Ancak para arzı arttığında enflasyonun mutlaka artması gerekmez. Enflasyonu etkileyen başka fakt&ouml;rler de vardır. &Ouml;rneğin, bir &uuml;lkenin &uuml;retimindeki d&uuml;ş&uuml;ş, genel fiyatlar seviyesinin y&uuml;kselmesine neden olabilir. Ayrıca, para politikaları, vergi politikaları, uluslararası ticaret ve bunun gibi diğer fakt&ouml;rler de enflasyonu etkileyebilir. Gelişmiş &uuml;lkelerde para arzı-enflasyon ilişkisi genellikle daha az belirgin bir şekilde g&ouml;r&uuml;l&uuml;rken, gelişmekte olan &uuml;lkelerde daha g&uuml;&ccedil;l&uuml; bir ilişki mevcuttur. ABD&rsquo;de pandemi ile birlikte Mart 2020&rsquo;de artmaya başlayan M2 para arzındaki artış y&uuml;zde 26&rsquo;ların &uuml;st&uuml;ne &ccedil;ıktıktan sonra d&uuml;şmeye başladı. Para arzının artmaya başlamasından 1 ay sonra ABD&rsquo;de hane halkının tasarruf oranı yaklaşık y&uuml;zde 34&rsquo;e yakın seyrediyordu. 2019 yılında y&uuml;zde 7,6 olan hanehalkı tasarruf oranı, 2020 de y&uuml;zde 33,7 ye y&uuml;kseldi. Bu veri tarihsel olarak ABD de hane halkının kaydedilen en y&uuml;ksek tasarruf oranına ulaştığı anlamına geliyor. Para arzı ve tasarruf arasındaki ilişki basit bir nedensellik ilişkisi değildir. Para arzı arttığında, tasarruf oranlarının y&uuml;kselmesi beklenir, &ccedil;&uuml;nk&uuml; daha fazla para arzı, faiz oranlarını d&uuml;ş&uuml;r&uuml;r ve bu da tasarruf etmenin cazibesini/potansiyel getirisini azaltır. Ancak, diğer fakt&ouml;rler de tasarruf oranlarını etkiler, bu nedenle para arzındaki değişikliklerin tam etkisini anlamak i&ccedil;in bu fakt&ouml;rlerin de dikkate alınması gerekir. &Ouml;rneğin, y&uuml;ksek bir gelir seviyesi, t&uuml;keticilerin tasarruf etme eğilimini artırabilir, &ccedil;&uuml;nk&uuml; daha fazla gelirleri olduğunda daha fazla tasarruf edebilirler. Ayrıca, y&uuml;ksek faiz oranları da tasarruf etmeyi teşvik edebilir, zira y&uuml;ksek faiz oranlarına sahip hesaplarda birikim yapmak daha cazip hale gelir. &Ouml;te yandan, enflasyondaki artış ve ekonomik beklentilerdeki erozyon, t&uuml;keticilerin tasarruf yapma eğilimini azaltabilir. Pandemi d&ouml;neminde işlerini kaybeden ve gelirlerinde d&uuml;ş&uuml;ş yaşayan hanehalkları, tasarruflarını kullandı. Aşağıdaki grafik para arzı artmaya başladıktan 1 ay sonra yani Nisan 2020 itibarıyla kişisel tasarruf oranındaki, para arzındaki ve enflasyondaki değişimi g&ouml;steriyor. Grafikten de g&ouml;r&uuml;leceği &uuml;zere ABD&rsquo;de para arzı artmasına rağmen, hanehalkının tasarruf eğilimi azalmış, enflasyon ise y&uuml;kselmeye devam etmiştir. Mart 2021&rsquo;den bu yana ise para arzında azalmanın devam ettiğini g&ouml;zlemliyoruz. ABD M2 para arzı Mart ayında 20,8 trilyon dolardı, yıllık bazda y&uuml;zde 4,1 lik d&uuml;ş&uuml;şle 1959 dan bu yana en b&uuml;y&uuml;k d&uuml;ş&uuml;ş&uuml; yaşayarak, bir &ouml;nceki aya g&ouml;re neredeyse iki kat daha fazla d&uuml;ş&uuml;ş yaşadı. Diğer yandan M2 para arzı yıllık bazda 1933 ten beri en hızlı oranda d&uuml;ş&uuml;ş&uuml; yaşarken, d&uuml;ş&uuml;ş hızı daha da artıyor. Son 3 ayda M2, yıllık y&uuml;zde 8 in &uuml;zerinde bir oranda d&uuml;şt&uuml;. Enflasyona etkisi ise gecikmeli yansımış g&ouml;r&uuml;n&uuml;yor. Ancak tek fark enflasyonun d&uuml;şmeye başladığı tarihlerin Fed&rsquo;in faiz artışına başladığı tarihler ile &ccedil;akışmasıdır. Dikkat &ccedil;ekici olan ise B&uuml;y&uuml;k Buhran dan bu yana Fed, M2 para arzı d&uuml;şerken faiz oranlarını hi&ccedil; y&uuml;kseltmemişti. Ancak enflasyonun kontrol altına alınamaması Fed&rsquo;i faiz artışına zorladı. Daralan para arzının yanında artan faizler enflasyonu d&uuml;ş&uuml;r&uuml;rken, tasarruf oranları yeniden artmaya başladı. Para arzındaki daralmanın riski nedir? Para arzının azalması, ekonomik aktivitenin yavaşlamasına ve işletmelerin b&uuml;y&uuml;me potansiyelinin azalmasına neden olurken, bu durum işsizlik oranının artmasına ve ekonomik durgunluğun başlamasına sebep olabilir. Diğer yandan para arzının azaldığı bir d&ouml;nemde dolaşımdaki para talebinde artış yaşanırsa bu artış fiyatların y&uuml;kselmesine yol a&ccedil;arak enflasyonda yeni bir artışı tetikleyebilir. Bir diğer etki de para arzındaki azalmanın bankaların kredi verme imkanlarını kısıtlamasıdır. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; bankaların kredi vermesi para yaratmaları demektir bu da para arzını artırır. Bankaların kredi verme iştahındaki d&uuml;ş&uuml;ş, para arzında erime yaratır. Bu da bankaların, işletmelerin ve bireylerin kredi taleplerine cevap verme yeteneğini kısıtlar. Şu an ABD&rsquo;de yaşanan durum da budur. Aşağıdaki grafik ABD&rsquo;deki k&uuml;&ccedil;&uuml;k işletmelerin krediye ulaşım koşullarındaki değişimini g&ouml;steriyor. ABD de k&uuml;&ccedil;&uuml;k işletmelerin krediye ulaşım koşulları Mart ayında 2002 den bu yana en b&uuml;y&uuml;k daralmayı yaşadı. ABD&rsquo;de politika yapıcılar B&uuml;y&uuml;k Buhran&rsquo;dan bu yana para arzındaki d&uuml;ş&uuml;ş yaşanmasından ka&ccedil;ınmaya &ccedil;alıştılar. Bunun en b&uuml;y&uuml;k nedenlerinden biri de para arzındaki d&uuml;ş&uuml;ş&uuml;n deflasyonist etkisidir. Y&uuml;ksek enflasyona nazaran M2 para arzındaki d&uuml;ş&uuml;ş daha b&uuml;y&uuml;k bir risk olan deflasyonist risk potansiyeli i&ccedil;erir. Tarihte para arzının daraldığı &ouml;nemli d&ouml;nemler: 1929 B&uuml;y&uuml;k Buhranı: 1929 yılında başlayan B&uuml;y&uuml;k Buhran, ABD ekonomisinde b&uuml;y&uuml;k bir daralmaya neden oldu. Bankaların iflası, işsizliğin artması ve tarım ve sanayi &uuml;retiminin azalması, para arzının daralmasına yol a&ccedil;tı.1980 ler enflasyonla m&uuml;cadele: 1980 lerde, ABD ekonomisi enflasyonla m&uuml;cadele etmek i&ccedil;in bir dizi sıkı para politikası uyguladı. Bu politikalar para arzının daralmasına neden oldu.2008 K&uuml;resel Finansal Krizi: 2008 yılında ABD ve diğer &uuml;lkelerde başlayan finansal kriz, para arzının daralmasına yol a&ccedil;tı. Kriz sırasında &ouml;nemli bankalar iflas etti, işsizlik oranları arttı ve bankaların kredi verme olanakları kısıtlandı.Kovid-19 Pandemisi: 2020 yılında Kovid-19 pandemisi, ABD ekonomisinde b&uuml;y&uuml;k bir daralmaya neden oldu. Para politikaları ve mali teşviklerin kullanılmasıyla birlikte para arzı artsa da, &ouml;zellikle işletmelerin iflasları ve işsizlik oranının artması nedeniyle para arzı da daraldı. Bu krizler ve &ouml;zellikle B&uuml;y&uuml;k Buhran d&ouml;neminde yaşananlar, M2 para arzındaki daralmanın tehlikelerine ve sonu&ccedil;larına ışık tutmakta. Yani para arzının azalması; ekonomik istikrarsızlık, işsizlik, enflasyon ve finansal kriz gibi olumsuz sonu&ccedil;lara neden olabilir. &Ouml;zetle; Fed M2&rsquo;deki d&uuml;ş&uuml;ş&uuml; dikkate almayarak, para politikasındaki sıkı duruşu s&uuml;rd&uuml;rerek gelecekte yaşanabilecek bir deflasyonist &ccedil;&ouml;k&uuml;ş riskini artırıyor. Eğer Fed, ge&ccedil;miş tecr&uuml;belerinden ders &ccedil;ıkarmazsa, durgunluğa giren bir ekonomi sonrası yeni ve daha b&uuml;y&uuml;k bir parasal genişlemeye gitmek zorunda kalabilir. Bu da ABD&rsquo;nin 1970 ve 80&rsquo;lerin y&uuml;ksek enflasyon d&ouml;nemini yeniden yaşamasına neden olabilir.

Paranın azalması resesyonu daha da derinleştirir mi?

Para arzındaki azalma bankaların kredi verme imkanlarını kısıtlıyor. ABD'de küçük işletmelerin krediye ulaşım koşulları arzdaki daralma sebebiyle Mart ayında 2002'den bu yana en büyük daralmayı yaşadı.

Öne Çıkanlar