Yüksek frekanslı işlemlere düzenleme gerekir mi?

Piyasamızda algoritmalar &uuml;zerinden y&uuml;ksek frekanslı işlemlerin (HFT) başlamasının &uuml;zerinden 3 yıl ge&ccedil;ti. HFT, &ouml;nceden programlanan yatırım stratejileri doğrultusunda saniyenin milyonda biri hızlara ulaşan otomatik alım&ndash;satım işlemleri olarak tanımlanıyor. Piyasalarda herif olarak adlandırılan gizemli yatırımcıyla tanıştığımızdan beri hafızamızda. T&uuml;m d&uuml;nyada olduğu gibi Borsa İstanbul da da algoritmik işlem hacmi her ge&ccedil;en g&uuml;n b&uuml;y&uuml;yor. TSPB Başkanı Erhan Topa&ccedil;, ge&ccedil;tiğimiz ayki a&ccedil;ıklamasında BIST&rsquo;te 100 TL&rsquo;lik işlem hacminin 15 TL&rsquo;sinin robotlardan gelmeye başladığını s&ouml;ylemişti. Piyasa uzmanları, son d&ouml;nemde HFT lerin hacmindeki y&uuml;kselişin hızlandığını, bazı BIST 30 hisselerini domine ettiğini belirtiyor. PİYASALARDA MAKİNELERİN SAVAŞI D&Ouml;NEMİ HFT lerin piyasadaki işlem hacmi ve derinliğin artmasına katkı sağlayarak, işlem maliyetini d&uuml;ş&uuml;rmesi en b&uuml;y&uuml;k avantajı olarak g&ouml;r&uuml;lmekte. Credit Suisse in raporuna g&ouml;re, bu işlemlerin yoğunlaştığı b&uuml;y&uuml;k hisselerde daha az gap (boşluk) meydana geliyor, b&uuml;y&uuml;k hisselerde alım-satım makasının daralmasına neden oluyor. Araştırmalar, HFT aktivitesinin y&uuml;ksek olduğu zamanlarda hisse senedi fiyatlarının haberlere aşırı tepki verdiğini ve işlem hatalarının olumsuz etkilerini artırarak y&uuml;ksek volatiliteye neden olduğunu g&ouml;steriyor. &Ouml;rneğin bir haber a&ccedil;ıklanmadan &ouml;nce olası sonu&ccedil;ları bilgisayara tanımlanıyor ve haber ger&ccedil;ekleştiğinde nano saniyedeki emir girişiyle piyasanın &ouml;n&uuml;nde hareket ediyor. &Ouml;zellikle sığ piyasada hareketlerin daha sert olmasına neden olabiliyor. Kimilerine g&ouml;re bu d&ouml;nem, hisse senedi piyasalarında makineler arasındaki savaşın d&ouml;nemi.. K&uuml;resel Piyasalar programının ge&ccedil;en haftaki b&ouml;l&uuml;m&uuml;n&uuml;n bir kısmında bu konu masaya yatırıldı. TEB Yatırım Stratejisti Işık &Ouml;kte, Makinenin makineye karşı işlem yaptığı bir g&ouml;r&uuml;nt&uuml;de Borsa İstanbul dan bireysel yatırımcıyı silmek yolunda ilerliyoruz diye konuştu. Garanti Yatırım Araştırma ve Yatırım Danışmanlığı Koordinat&ouml;r&uuml; Tufan C&ouml;mert ise D&uuml;ş&uuml;k hacimli endekste BIST 30 i&ccedil;indeki kademelere baktığımızda &ccedil;ok acayip şeyler oluyor. Bireysel, kurumsal yatırımcılar a&ccedil;ısından takip etmek &ccedil;ok zorlaştı. Algoritmalar &ccedil;ok hızlı işlem yapıyor ve emir iptali s&ouml;z konusu. &Ccedil;ok g&uuml;&ccedil;l&uuml; emirler giriliyor.Bunlar piyasa bozucu eylem kategorisinde değerlendirilebilecek şeyler. Algoritmalarda ciddi d&uuml;zenleme ihtiyacı var. Emir iletme y&ouml;ntemleri, emir iptalleri kısıtlanmalı ya da belli kurallar getirilmeli. Bireysel yatırımcılarla aynı haklara sahip olmalı, bu durum endeks &uuml;zerinde &ccedil;ok ciddi baskı yaratan konulardan biri a&ccedil;ıklamasıyla algoritmaların bireysel yatırımcılar tarafında yarattığı mağduriyeti g&ouml;zler &ouml;n&uuml;ne serdi. BORSA YATIRIMCILARDAN HFT LERE KARŞI İMZA KAMPANYASI Borsa yatırımcısı Levent Makineci ise başlattığı imza kampanyasıyla SPK yı HFT leri reg&uuml;le etmeye &ccedil;ağırıyor. Peki algoritmalar, yatırımcılar a&ccedil;ısından nasıl bir problem yaratıyor? Makineci nin s&ouml;zlerine kulak verelim: - Robotlar ağırlıklı olarak BIST 100 de t&uuml;m hisselerde işlem yapıyor. &Ouml;rneğin likit olan bir banka hissesinde işlem yaptığı gibi fazla likiditesi olmayan bir BIST 100 hissesinde de işlem yapabiliyor. HFT ler likit hisselerde aynı kademede sizin emrinizin iletim hızından &ouml;nce sizin emrinizi g&ouml;rerek alışta ya da satışta sizin işleminizin &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;erken işlem hacmi d&uuml;ş&uuml;k olan bir hissede gelen alış ve satış emrinin &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;mek adına bir alışta bir kademe &uuml;st&uuml;n&uuml;ze satışta bir kademe altınıza emir g&ouml;nderiyor ve bu sayede hem sizin pasifte kalan emrinizin ger&ccedil;ekleşmemesine hem de talebin ve arzın yetersiz olduğu durumlardaki likiditesi az hissede aşırı bir volatiliteye neden oluyorlar. &Ouml;zellikle fiyatı tarihi dip seviyelerde &ccedil;ok d&uuml;şm&uuml;ş bir hissede ger&ccedil;ek değer yatırımcıları sabırla hisselerinin değerlenmesini hareketsiz beklerken bu robotlar fiktif hareket yaptığı zaman sanki hacimli bir d&uuml;ş&uuml;ş izlenimi vermekte ya da bunu &ccedil;ok y&uuml;kselmiş hissede tam tepede yaparak yanıltıcı bir algı yaratmaktalar &ouml;zellikle hisse derinlik bilgisine sahip olmayan yatırımcı aşırı panik olabilmekte ya da kredili pozisyon taşıyan yatırımcılar bu kredilerini aşırı volatilede taşıma kabiliyetini yitirmekte ve mecburen pozisyon kapatma yoluna gitmekte. SPK dan talebiniz nedir? - Bizim istediğimiz likiditesi olmayan hisselerde bu HFT lere kesinlikle işlem izin verilmemesi. HFT leri kaldırabilecek hisselerde g&uuml;nl&uuml;k toplam işlem hacminin y&uuml;zde 25&rsquo;ni ge&ccedil;meyecek şekilde reg&uuml;lasyon getirilmesi. Emir iptal sistemi ya komple kaldırılmalı ya da belirli &uuml;cret karşılığında iptal olmalı ki bu HFT ler emir iptalini de kendi lehlerine kullanmasının &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;ilebilsin. &ldquo;ALGORİTMALAR PİYASAYA DİSİPLİN GETİRİYOR&rdquo; Meksa YatırımVİOP Direkt&ouml;r&uuml; Erg&uuml;n Tekg&uuml;l, algoritmalarla HFT&rsquo;lerin ayrıştırılması gerektiğine dikkat &ccedil;ekiyor. Algoritmaların az sayıda işlem yaptığını ve yatırımcı dostu olduğunu kaydeden Tekg&uuml;l, &ldquo;Algoritmalar piyasaya disiplin getiriyor. Yatırımcıların kaybetmesinin en b&uuml;y&uuml;k nedenlerinden biri işlemlerine stop-loss koymamalarıdır. Trend yakalayan bir algoritmanız varsa yatırımcı uzun vadede artıya ge&ccedil;iyor. Başaramadığı stop-lossu algoritmalar otomatik koyduğu i&ccedil;in yatırımcı terste kalmıyor&rdquo; a&ccedil;ıklamasında bulunuyor. Deniz Yatırım Algoritmik İşlemler Yatırım Danışmanı Mehmet Akif Yıldıztekin ise HFT kaynaklı piyasada olumsuz bir durum yaşanmadığını şu s&ouml;zlerle a&ccedil;ıklıyor: &ldquo;K&uuml;&ccedil;&uuml;k k&uuml;&ccedil;&uuml;k g&ouml;nderilen işlemlerden bahsediyoruz. &Ccedil;ok b&uuml;y&uuml;k montanlı emir fazla g&ouml;nderilmiyor. Ama&ccedil;, daha k&uuml;&ccedil;&uuml;k emirlerle daha fazla işlem yaparak kar elde etmek. Nano saniye bazında emirler s&ouml;z konusu. Y&uuml;kseliş daha d&uuml;ş&uuml;ş y&ouml;n&uuml;nde volatilite arttığı i&ccedil;in yatırımcıların rahatsız olması ondan kaynaklanıyor&rdquo; &Ouml;zellikle gelişmekte olan &uuml;lke borsalarında olası riskleri sınırlandırmak amacıyla bazı &uuml;lkelerde HFT işlemlerinin d&uuml;zenlenmesine d&ouml;n&uuml;k birtakım ara&ccedil;lar uygulamaya konmuş durumda. İşlem &ouml;ncesi risk aracı ve hız tamponu bu uygulamalardan bazıları. Aylık m&uuml;şteri sayısının 350 bin olduğu sermaye piyasamızda bireysel yatırımcıları korumak adına piyasa bozucu eylemlerin ayrıştırılması &ccedil;ağrısı dikkate değer.