ABD, Ukrayna saldırısı nedeniyle çeşitli yaptırımların gündeme geldiği Rusya'ya doğalgaz ve petrol ticaretine ambargo koyarken, daha önce ambargo uyguladığı Venezuela ve İran'a bu kez yeşil ışık yaktı.

ABD’den bir heyetin geçen hafta Venezuela lideri Nicolas Maduro hükümetiyle görüştüğü basına yansırken Putin yanlısı Maduro'nun nasıl tavır alacağı henüz netlik kazanmış değil. ABD 2019 yılında ülkedeki siyasi krizide Maduro'nun istifasını isteyerek kendisini başkan ilan eden Juan Guaido'yu desteklemiş, ülke aleyhine ancak Guadio lehine adımlar atmıştı.

Venezuela'daki siyasi çalkantılar döneminde dönemin ABD Başkanı Donald Trump, Venezuela hükümetinin ülkesindeki tüm mal varlıklarını dondurmuş, başkanlık kararnamesiyle bu mal varlıklarıyla ilgili herhangi bir işlem yapılmasını da yasaklamıştı.

Kararnameyle Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro üzerindeki istifa baskısını artırmak amaçlanmış ve ülke ekonomisine ciddi zararlar verecek kararlara imza atılmıştı.

En büyük kaynak kurudu

O dönem uygulanan ambargo ile dünyanın en büyük kanıtlanmış petrol rezervlerine sahip olan Venezuela, ekonomik krizin derinleşmesi sonucu bu kaynaklarını yeterince etkin biçimde kullanamaz hale geldi.

ABD'nin Venezuela'dan aldığı petrolün miktarı hızla azaldı. Sınırlı bir şekilde ABD merkezli enerji şirketlerinin Venezuela'dan günlük aldığı 500 bin varil petrol ithal edilebildi. 2019'da da ülke gelirlerinin yüzde 96'sını oluşturan ham petrol ticaretine önemli bir darbe vuruldu. Ticaret yarıdan fazla azalarak yüzde 41 düzeyine geriledi.

ABD, Venezuela'nın petrol gelirlerini ve ABD'deki mal varlıklarını kendisini geçici başkan ilan eden Guaido'ya yönlendireceğini açıkladı.

Kanıtlanmış petrol zengini

Dünyanın en büyük petrol rezervine sahip ülkesi Venezuela, yaklaşık 303 milyar 200 milyon varil kanıtlanmış petrol rezervlerine sahip. Sahip olduğu bu rezerv ile dünya petrolünün yüzde 17,7'sini elinde bulunduruyor. Buna karşın ülkenin küresel petrol üretimindeki payı yalnızca yüzde 2,3 seviyesinde. Venezuela'da 2007'de 3 milyon 237 bin varil olan günlük petrol üretimi 2017'de 2 milyon 110 bin varile düştü.

Venezuela doğalgaz rezervleri bakımından da dünyanın önde gelen ülkeleri arasında yer alıyor. Ülke 6,4 trilyon metreküp doğalgaz rezerviyle dünyada yedinci sırada bulunuyor.

Bir kriz diğerini doğurdu

Son 50 yıllık süreç dikkate alındığında hemen her olay ya önemli bir enerji krizinin ardından yaşandığı ya da tam tersine bir süreçle, ciddi bir gelişme sonrasında enerji krizlerinin ortaya çıktığı görülüyor.

ABD'nin, Rusya’ya uygulamak istediği petrol ambargosu sonrasında ortaya çıkacak enerji açığını kapatmak amacıyla ikinci pazarlığı İran ile yürüttüğü biliniyor.

ABD Başkanı Biden, selefi Trump’ın, İran’ın nükleer programıyla ilgili yapılan anlaşmadan çekilerek İran’a petrol ambargosu başlatmasını hata olarak niteledi bile. İngiltere, Ukrayna savaşının patlamasının hemen ardından, İran’la anlaşmanın çok yakın olduğunu ilan ederken, ABD, yeni anlaşmayı kabul ederek ambargoları kaldırmayı hedefliyor. İran’la 2015’te Viyana’da yapılan anlaşmaya ABD, İngiltere, Çin, Rusya ve Almanya taraftı. Anlaşmadan çekilen ABD, günümüzdeki müzakerelere dolaylı katılıyor.

Petrol gelirine bağımlı

İran'da petrol gelirleri hükümetin en önemli gelir kalemini oluşturuyor. Bütçenin yüzde 60’ı, ithalatın ise yüzde 80’i petrol gelirlerine bağımlı durumda. Ayrıca, gıda güvenliği ve arzı da petrol geliriyle yapılan ithalattan elde edilen Dövize bağımlı. İran’ın petrol ihracatı rakamları incelendiğinde uzun yıllar içinde dalgalı bir seyir izlediği görülüyor. Ülke, Ekim 2016'da günde 2,44 milyon varil, 2017 yılında günde 2,1 milyon varil, Eylül 2018 itibariyle günlük 1,7 milyon varil, Aralık 2019 itibariyle ise günde 300 bin varil civarı petrol ihracatı yapabilmişti.

Ülkenin siyasi hayatındaki çalkantılara, uygulanan yaptırımlara paralel olarak petrol üretimi de önemli dalgalanmalar yaşadı. Üretim kapasitesi yaklaşık 4,8 milyon varil/gün olarak belirlinmiş durumda.

Doğalgazda 2. büyük rezerv

İran, Rusya’nın ardından dünyanın en büyük ikinci doğalgaz rezervine sahip. Dünya kanıtlanmış doğalgaz rezervlerinin yüzde 17’si, OPEC rezervlerinin ise üçte biri İran’da. İran, ABD ve Rusya’dan sonra dünyadaki üçüncü büyük gaz üreticisi.

Ticaret kısıtlı

İran, dünya doğalgaz piyasasında boru hatları aracılığıyla ticaretin yüzde 1’inden daha azınıkontrol ediyor. İran’ın doğalgazını halen komşu ülkelerin dışında bir ülkeye satamadığı, kısıtlı bir şekilde bu ülkelerle ithalat ve ihracat alanında işbirliği yapabildiği biliniyor.

Enerji ve finansa yasak

ABD yönetimi enerji, finans ve deniz taşımacılığı sektörlerini kapsayan yaptırımları uygulamaya aldı. İran Ulusal Petrol Şirketi ve iştiraklerinin uluslararası faaliyetleri kısıtlayacak yaptırımlarla, büyük ölçüde petrol ihracatına dayanan ülke ekonomisinin can damarı kesildi.

Yaptırım paketinde, İran hükümetinin, ABD doları satın alması, altın ve değerli madenlerle ticaret yapması yasaklandı.

İran'ın çelik, kömür, alüminyum ticareti ile otomotiv sektörüne yaptırım uygulandı. Tahran'a sivil havacılık yaptırımları geri getirildi. Yaptırımlar kapsamında İran'ın yolcu uçakları ve uçak parçası ithalatı engellendi.

Türkiye'ye uçan İranlı havayolu şirketlerine akaryakıt verilmedi. İran'ın para birimi tümen üzerinden ülke dışında gerçekleşecek önemli işlemlere kısıtlamalar uygulandı.

ABD'ye İran tarafından yapılan el yapımı halı ve gıda ürünlerinin ihracatı yasaklandı. İran'ın dış borcuna bağış yapılması ve satın alınmasına yaptırımlar kapsamında yasak getirildi.

Yabancı finansal kuruluşlarının İran Merkez Bankası ve İranlı diğer bankalarla işlem yapmasını da yaptırımlara tabi hale getirildi.

Ayrıca, bankalar arasındaki uluslararası fon transferlerini düzenleyen SWIFT sisteminin, ambargo uygulanan tüm İranlı finans kuruluşlara kapatılmaması halinde ABD’nin yaptırımlarına maruz kaldı.