Arabuluculuk iş dünyasına yaradı mı?
Arabuluculuk ticaret hayatına, işverene ve çalışanlara yaradı mı; mahkemelerin yükü azaldı mı; iş dünyasında ara bulundu mu?
Fulya Öktem / Bloomberg HT
Ülkemizde yıllarca süren davalar, “mahkemeye düşmek” sosyal olgusunu yarattı. Makul sürede bitmeyen yargılamalar temel insan haklarından olan adil yargılanma hakkını ihlal etti. Bu hal, vatandaşların bazı haklarından vazgeçmek pahasına yargı yoluna gitmemelerine, Türkiye’nin hak ihlali nedeniyle yüklü tazminatlar ödemesine neden oldu.
İşte bu uzun ve masraflı yargılama süreci ile sonrasında doğan husumetler, adalete erişimi alternatif uyuşmazlık çözüm yollarıyla güçlendirme ihtiyacı oluşturdu. Bu bağlamda yasa koyucu, yargının iş yükünü hafifletmesi ve toplumsal barışa hizmet etmesi amacıyla arabuluculuğu tesis etti. 2013’te ihtiyari (gönüllü) uygulamayla başlayan arabuluculuk, 2018’de işçi-işveren uyuşmazlıklarında ve 2019’da ticari uyuşmazlıklarda zorunlu hale getirilerek dava şartı oldu.
ARABULUCULUK MAHKEMELERİN İŞ YÜKÜNÜ AZALTTI MI?
Uygulamanın başladığı Kasım 2013’ten bu yana arabulucuya giden 936 bin uyuşmazlığın %65’i anlaşmayla sonuçlandı. Zorunlu arabuluculuk kapsamında yaklaşık iki yılda iş uyuşmazlıklarında 641 bin dosyada, ticari uyuşmazlıklarda yılbaşından bu yana 45 bin dosyada arabulucu görevlendirildi. İhtiyari arabuluculukta ise 6 yılda dosya sayısı 191 binde kaldı. İşçi-işveren uyuşmazlıklarının %66’sı, ticari uyuşmazlıkların %57’si anlaşma ile sonuçlanırken, ihtiyari arabuluculukta uyuşmazlıkların neredeyse tamamında anlaşma sağlandı.
Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürü Hakan Öztatar, arabuluculukta benzer dava şartı sistemleri (zorunlu arabuluculuk) uygulayan hiçbir ülkede Türkiye’deki başarının yakalanamadığını söyledi.
BİR İŞ DAVASININ ORTALAMA SÜRESİ 629 GÜN
Adalet Bakanlığı verilerine göre iş ve ticareti de içeren hukuk mahkemelerinde dosya sayıları her yıl artıyor. Örneğin, Adli İstatistikler 2018 raporuna göre iş mahkemelerine geçen yıl gelen dosyaların 2011’e göre %55 arttığı görülüyor. Öte yandan 2018'de iş mahkemelerinde karara bağlanan 205 bin dosyadan %4’ünün 2014 ve öncesinde, %8’inin 2015’te ve %27’sinin 2016’da açılmış olması ise yargılama süresi açısından bir başka çarpıcı örnek. İş mahkemelerinde bir davanın ortalama görülme süresi ise 629 gün.
YENİ AÇILAN DAVALAR
Aynı rapora göre işçi-işveren uyuşmazlıklarında zorunlu arabuluculuğun başladığı 2018’de iş mahkemelerinde yeni açılan dava sayısı 2017’ye göre %28 azalmış. Yine 2018’de iş mahkemelerine devren gelen dosyalar bir önceki döneme göre %12 artmış ancak yeni dava sayısındaki düşüşün de etkisiyle toplam dosya sayısı %3 gerilemiş.
İŞ DÜNYASINDA ARA BULUNDU MU?
Ticari uyuşmazlıklarda arabulucu zorunluluğu bu yıl başladığı için henüz karşılaştırma yapılabilecek adli rapor bulunmuyor. Ancak veriler, hızın ve uygulama birliğinin çok önemli olduğu ticaret alanında mahkemelerin iş yükünün sürekli arttığını gösteriyor. Örneğin ticaret mahkemelerine gelen dosyalar 2018’de 2011’e göre %88 artmış. Ticaret mahkemelerinde 2018’de karara bağlanan davaların %6’sı 2014 ve öncesinde, %10'u 2015'te, %20'si 2016'da açılmış. Buna göre ticaret davalarının beşte birinin karara bağlanması iki yıl sürmüş.
YARIN...
*Arabuluculuk neden zorunlu oldu?
*Arabuluculuk sistemi doğru kurgulandı mı?
*Ticarette arabulucu çözümleri ne kadar yeterli?
*Arabulucular uluslararası rekabete hazır mı?
*Türk usulü arabuluculuk.