Tütün Eksperleri Derneği tarafından yayımlanan ‘Tütün Raporu’nda sektörün son 12 yılda yaşadığı sürece yönelik önemli tespitler var.
Bu konuda raporun detaylarına devam edeceğiz ancak analizin ilk kısmına aşağıda paylaştığımız linkten ulaşabilirsiniz.
TÜİK’in “Yabancı Kontrollü Girişim İstatistikleri-2012”
verilerine değinilen tütün raporunda, Türkiye’de tütün ürünleri imalatının %87,9’unun yabancıların kontrolüne geçtiğine dikkat çekiliyor. Bir başka ifadeyle, Türkiye’de yabancı kontrolünün en yüksek olduğu imalat sektörü tütün ürünleri sanayi olmuş durumda.
Raporda sigara tüketimine yönelik veriler ve izlenen şirket politikalarına değiniliyor.
Son 15 yılda ilk defa 2008-2011 yılları arasında %15’lik bir düşüş gösteren sigara tüketimi 100 milyar adedin altında inerken
2012 yılında 8 milyar adetlik artışla tekrar 100 milyar sınırına dayandı. Bu artışın sebeplerinden birisi olarak sigara şirketlerinin uyguladıkları saldırgan reklam ve satış politikaları ile tüketicilerin kırılması zor gözüken katı sigara talebi gösterilirken, dünyada ve Türkiye’de yakın gelecekte tütün mamullerinin kullanımında ciddi bir düşüş beklenmiyor.
- Sigara kaçakçılığının yıllık faturası 7.5 milyar TL
Bu noktada sigaraya yönelik vergi politikası ve sigara kaçakçılığına dikkat çekiliyor.
Tütün mamullerinde alınan vergilerin, yıllardır maliye bütçesinin en kolay denkleştirme kalemlerinden biri olarak görüldüğü belirtilen raporda 2015 yılı itibarı ile sigara üzerindeki vergi yükünün %84 olduğu hatırlatılırken şu tespitte
bulunuluyor: “Bu vergi yüküyle birlikte artan sigara fiyatları ile ülkemizde özellikle genç neslin erken yaşta sigaraya başlamasının ve orta ve düşük gelir gurubundaki sigara tüketicilerinin sigarayı bırakmaları hedeflenmiştir. Ancak yüksek fiyat ve yüksek vergi bir taraftan da sigara kaçakçılığını körüklemiştir. Hazinenin sigara kaçakçılığından kaybının yıllık yaklaşık 7,5 milyar TL dolayında olduğu tahmin edilmektedir.”
Tütün Eksperleri Derneği, 2002-2014 yılları arasında yaşanan sıkıntılı sürecin sürdürülebilir olmadığını ve bu yüzden
4733 sayılı yasanın yeniden revize edilmesi gerektiğini savunuyor.
Raporun sonuç bölümünde tütüncülükte yaşanan sorunların aşılabilmesi için şu önerilere yer veriliyor:
* 1177 ve 4733 sayılı yasalarda da ifade edilen ancak bir türlü hayata geçirilemeyen “Açık Artırma Ofisleri”nin kurulması sağlanmalıdır.
* Açık Artırma Ofisleri’nde gerek ofise getirilen tütünlerin açılış fiyatlarının belirlenmesinde gerekse alıcısı çıkmayan tütünlerin değerlendirileceği ve gerektiğinde piyasayı regüle edebilecek organizasyonun kurulmasının için yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
* 4733 sayılı yasanın 6’ncı maddesindeki hükümlerin, yerli sanayicinin yerli tütünden sigara üretimine olanak sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmelidir.
* Yurtiçinde satışı yapılan sigaralardan paket başına alınacak bir oransal rakamı veya devletin uygun gördüğü kaynaktan tütün üreticisine destekleme olarak aktarılması sağlanmalıdır.
* ‘Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli’nde tütüne yer verilmeli, ‘Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı Kapsamında Tarıma Dayalı Yatırımların Desteklenmesi Hakkında Tebliğ’den tütün üreticileri de faydalanmalıdır.
* Sarmalık kıyılmış tütündeki vergi oranı düşürülmeli, satışı ve pazarlaması yasal düzenlemeye kavuşturulmalıdır.
* Yaklaşık %20 olduğu tahmin edilen sigara kaçakçılığı ile mücadele, etkin hale getirilmelidir.
* Tütün fonu, Türk tütününü koruyacak şekilde yeniden düzenlenmelidir.
Raporun sonunda, çoğunlukla çokuluslu şirketlerin kontrolünde olan tütün piyasasının, sorunlarını ve çözüm önerilerini değerlendirmek üzere bir komisyon kurulması önerisi de var. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, TAPDK, Maliye Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Ziraat Mühendisleri Odası, çiftçi örgüt temsilcileri, Tütün Eksperleri Derneği, Akademisyenler ve STK’lardan oluşacak bir komisyonun toplanması ve komisyonca kararlaştırılan çözüm önerilerinin bir eylem planına dönüştürülerek hayata geçirilmesi talep ediliyor.
Bloomberg HT Editörü
İrfan Donat
idonat@bloomberght.com