Nadir metaller yeni bir ticaret savaşının habercisi olabilir
-
Kur savaşlarından sonra, sıra nadir metaller üzerinden ham madde savaşlarında mı olacak?
Ticaret üzerinden, yaptırımlar uygulamasına, dünyanın alışık olduğu ABD ve Avrupa'ya, şimdi ham madde üzerinden yaptırım uygulaması mümkün olan Çin de eklenecek gibi görünüyor. Önümüzdeki günlerde ham madde fiyatlarında artış bekleniyor.
Dünyanın yüzde 97'sinin nadir metaller olarak da bilinen nadir toprak elementleri ihracından sorumlu olan Çin'in arzla ilgili problemleri, ufak maden şirketlerinin hisselerini zorluyor.
Analistler ve yöneticiler, bu konunun bir balona dönüşebileceği konusundaki endişelerini dile getirdi.
Çin'in bu elementlerin ihracatını durdurma kararı alması, emtia fiyatlarını artırarak, bu elemenlerle ilgili dünya çapında bir kaynak arayışına sokuyor. Kimi maden analistleri, bu durumun 1990'lardaki dotcom krizine benzetiyor.
Nadir metallerin 2010 yılındaki toplam ticaret değeri 2 milyar dolar dolaylarında gerçekleşti. ABD, Kanada ve Avustralya'da adı pek duyulmamış 6 maden şirketinin, toplamda 7 milyar dolar değerinde kapitalizasyonu bulunuyor. Ancak bu şirketler henüz nadir metal üretimine başlamış değil.
Geçtiğimiz Eylül'de, Japonya ve Çin arasında yaşanan balıkçı teknesi krizinde de, Çin, Japonya'ya diplomatik baskı uygulayabilmek için, ülkeye yaptığı nadir metal ihracını kesmişti.
Nadir metaller nelerdir?
Nadir toprak elementleri (Rare Earth Elements), periyodik cetvelde Lantanit olarak da bilinen seriye ek olarak yitriyum ve skandiniyumla birlikte 17 elementini içeriyor. Bilişim,tıbbi sistem, otomotiv, elektronik ve mikrodalga konvertörlerinden, füze yapımına kadar, yüksek teknoloji kullanan birçok sektörde kullanılıyor.
Nadir metaller nerede bulunur?
Nadir metaller sadece Çin'de değil, dünyada Hindistan, Güney Afrika, ABD, Brezilya gibi birçok ülkede bulunuyor. Ancak bu metallerin çıkarılması, madencilik açısından hem masraflı, hem de meşakketli. 2010 itibariyle küresel rezervlerin %57'si Çin'de bulunmakla birlikte, üretimin yüzde 97'si Çin'de yapılarak, dünyaya ihraç ediliyor. Geri kalan yüzde 3'ü ise halen daha Hindistan ve Güney Afrika'da çıkartılıyor.
Nadir metaller, 1948'e kadar Hindistan ve Brezilya'da çıkarılıyordu. 1950'lerin ortasına doğru, üretim Güney Afrika'ya, ardından 1960-1980 yılları arasında Kaliforniya'daki Mountain Pass nadir metal madeni dünyanın üreticisi konumuna geldi. Ardından da dünyanın üretici konumuna Çin geçerek, tüm dünyaya ülkenin güneyindeki Moğolistan bölgesinde çıkardığı nadir metalleri ihraç etmeye başladı. Bir dönem nadir metal üretiminin %100'ünü kendisi yapan ABD, daha sonradan düşük maliyet hesabıyla üretimi bırakarak, nadir metalleri ithal etmeye başladı.
Avustralya ve ABD'de nadir metal üretimi yapan ve daha sonradan bu fabrikalarını kapatan şirketler de, yavaş yavaş Çin'e taşınmaya ve fabrikalarını orada işletmeye çalışmaya başladılar.
Rezervler yeterli değil
Yüksek teknolojiye olan ilginin artmasıyla, dünyanın nadir metallere talebi de artıyor. Nadir metallerin yıllık arzı 40bin ton dolaylarında. Yeni kaynaklar ve üretim faaliyetleri bulunmadığı sürece de, talebin arzı geçeceği ön görülüyor.
Çin, üretimi elinde tutmanın bilinciyle, ileride başlayabilecek olası ham madde savaşına hazırlıklı. Arz ve talepteki dengesizliği fark eden Çin, öncelikle 1 Eylül 2009'da ihracı sınırlama kararı çıkarttı. 2010-2015 yılları arasında, bu nadir metallerin kaynak dağıtımını kontrol edebilme amacıyla, yıllık nadir metal ihracını 35bin tona çekti. Ardından geçtiğimiz günlerde, 19 Ekim 2010'da, nadir metal ihracatını yüzde 30 oranında indireceğini duyurdu.
Çin'in ezici üstünlüğü korkutuyor
Çin, aynı zamanda 2009'dan beri, elinde madencilik lisansı bulunan, ancak yüksek maliyet ve Çin'in nadir metal üretimindeki ezici üstünlüğünün karşısında durmanın güçlüğüyle kapanmış Avustralya ve ABD'li maden şirketlerini de satın alma girişiminde bulunuyor.
Çin'in nadir metaller silahını ve dünyanın üretimini elinde tutması sebebiyle etkisini fark eden diğer ülkeler de, olası bir ham madde savaşına karşı alternatif üretim kaynakları arayışına girdi.
Avustralya, Brezilya, Kanada, Güney Afrika ve ABD'deki alt yapı araştırmaları ve çalıştırmaları sürüyor. Daha önceden dünya üretimi elinde bulunan, Kaliforniya'daki Mountain Pass, 2011'de yeniden üretime başlamaya hazırlanıyor. Orta Avustralya'da Nolans ve Mount Weld projeleri ile Kanada'daki Hoidas Lake projeleri de harekete geçmiş durumda bulunuyor.
Nadir metallerin bulunabileceği bir diğer yöntem ise, elektronik atıkları. Japonya'daki geri dönüşüm fabrikaları da, bundan yararlanmak için yola koyulmuş durumda. Japonya'da kullanılmayan elektroniklerde yaklaşık 300bin ton nadir metal bulunduğu düşünülüyor.
-Tuğçe ÖZSOY