Tarım ve gıda sektörü açısından 2022, arz-talep dengesinin bozulduğu, fiyatlarda istikrarsızlığın yaşandığı bir yıl oldu.

Bozulan denge ve yaşanan istikrarsızlıklarda jeopolitik krizlerin gölgesinde yükselen enerji maliyetleri ve bunun başta kimyasal gübre olmak üzere tarımsal girdi fiyatlarına yansımaları etkili oldu.

Küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkileri ve ülkelerin küresel ticarette izlediği korumacı politikalar da gıda fiyatlarındaki oynaklıkta önemli rol oynadı.

2022 yılına neredeyse her açıdan damga vuran en kritik gelişme Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’ya saldırısı oldu.

Dünya tahıl ticaretinin yüzde 30’unda söz sahibi olan iki ülkenin savaşı, küresel tahıl krizine yol açtı.

Tahıl fiyatlarında tarihi zirveler test edildi.

Savaşın beşinci ayında Türkiye’nin girişimleriyle taraflar arasında İstanbul’da yapılan anlaşma sonucu tahıl koridoru oluşturularak Ukrayna limanlarında bekleyen tahıllar dünya pazarlarına ulaştırılmaya başlandı.

Savaşın tarım ve gıda üzerindeki etkisi bununla sınırlı kalmadı.

İhracatta kısıtlama kararları

Türkiye, Rusya – Ukrayna savaşını gerekçe göstererek kırmızı mercimek, kuru fasulye ve dökme zeytinyağı ihracatına kısıtlama getirdi.

Yılın ilk aylarından itibaren Türkiye’de şeker konusunda arz ve fiyat kaynaklı tartışmalar gündeme geldi.

Gıda enflasyonuyla mücadele adı altında Türkşeker tarafından frenlenen şeker fiyatları piyasada iki ayrı fiyat oluşturdu.

İzlenen yanlış politika sonucu şeker arzında sorun büyüyünce 400 bin tonluk şeker ithalatına onay çıktı.

Gıdada KDV indirimi

Gıda enflasyonundaki hızlı yükselişi frenlemek adına temel gıda ürünlerinde KDV yüzde 8’den yüzde 1’e indirildi. Ancak söz konusu indirim gıda fiyatlarında tüketici lehine bir sonuç doğurmadı.

Fiyat artışı nedeniyle gündemde olan kırmızı etin ihracatına Mart ayı sonlarında kısıtlama getirildi.

Tarım ve Orman Bakanlığı, toplam 150 bin baş erkek besilik sığır ithalatı için kontenjan açtı.

Hayvancılık tarafındaki istikrarsızlık anaç hayvanların kesime gitmesine neden oldu. Arz-talep dengesindeki bozulmanın da etkisiyle peynir fiyatları kırmızı et fiyatlarını geçti.

Toprak Mahsulleri Ofisi’nin ekmek fiyatlarını frenlemek adına un sanayicisine geçen yıl uygulamaya başladığı ucuz fiyata ekmeklik buğday satışı 2022 yılında da devam etti.

Ancak tüm bu hamlelere rağmen TÜİK verilerine göre ekmek fiyatları son 1 yılda yüzde 86 arttı.

Domates konservesi ve salçası "ihracatı kayda bağlı mallar listesi”ne alındı. Ticaret Bakanlığının tebliği 7 Eylül tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak, domates konservesi ve domates salçası ihracatı kayda bağlandı.

İhracatına kısıtlama getirilen ürünler bunlarla sınırlı kalmadı. "Gıda arz güvenliği ve fiyat istikrarının sağlanması" gerekçe gösterilerek Kasım ayının son haftası taze patates ve kuru soğan ihracatına da kısıtlama getirildi.

Rekabet cezaları

Gıda ürünlerinin fiyat artışları kadar o ürünlere yönelik sektör soruşturmaları ve Rekabet Kurumu incelemeleri de yıla damgasını vurdu.

Rekabet Kurulu, Mayıs ayında Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM– BİR) ve birlik çatısı altındaki 25 üretici ve birliğe “rekabeti kısıtlayıcı çeşitli eylemlerde bulunmak suretiyle 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesini ihlal edip etmediklerinin tespiti amacıyla” soruşturma açılmasına karar verdi.

Geçen yıl 2,7 milyar TL ceza kesilen zincir marketler bu yıl da gıda fiyatlarındaki artışlardan sorumlu tutuldu.

Ticaret Bakanlığı perakende ticarette uygulanacak ilke ve kurallar hakkında yönetmelik değişikliğine gitti. Buna göre şube sayısı 200’ün üzerinde olan gıda zincir mağazalarına, satışa sundukları ürünler ve şubelerine ilişkin verileri Bakanlıkça belirlenen sisteme aktarma yükümlülüğü getirildi.

Rekabet Kurulu ise hızlı tüketim malları sektöründe faaliyet gösteren üretici, tedarikçi ve perakendeci niteliğindeki teşebbüsler hakkında yürütülen soruşturmada, firmaların sözlü savunmalarını aldı.

10 Aralık’ta Antalya Kumluca’da meydana gelen sel felaketinin 13 bin 200 dekarlık sera alanlarına verdiği zarar 1,3 milyar TL’yi geçti. Seralarını su basan ve işletmesi zarar gören çiftçilere 100’er bin lira ödeme yapılacağı açıklandı.

Çiftçiye 2022 yılında mazot ve gübre desteğinin ayni olarak ödenmesi kararlaştırıldı. Çiftçinin hak ettiği destek Ziraat Bankası kartına yüklenirken, bankanın anlaşmalı olduğu işyerlerinden mazot ve gübre alınması sağlandı. Tarımsal destek ödemeleri 6 ay erkene çekildi.

FAO Küresel Gıda Fiyat Endeksi 2021’de gördüğü 10 yılın zirvesinden sonra 2022 yılının ikinci çeyreğinden itibaren gerileme trendine girdi.

Türkiye’de ise tarımsal girdi enflasyonu rekor üstüne rekor kırarken gıda enflasyonu yükselişini hız kesmeden sürdürdü. Kasım itibariyle aylık bazda yüzde 5.75 artan gıda enflasyonu yıllık bazda yüzde 102,55 yükseldi.

Böylece dünyada gıda fiyatları son 8 aydır aralıksız gerilerken Türkiye’de 3 haneye çıkarak artmaya devam etti.