Türkiye ekonomisi 100 yılda dünyanın en büyükleri arasına girdi

Türkiye, 100 yıllık Cumhuriyet tarihi süresince attığı adımlarla savaşların, krizlerin, terör saldırılarının, afetler ve darbelerin gölgesinde dünyanın en büyük ekonomileri arasına girmeyi başarırken yeni yüzyıla da iddialı hedeflerle başlıyor.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde Cumhuriyet'in kurucu kadroları, siyasi bağımsızlık kadar, iktisadi bağımsızlığın da kazanılmasına büyük önem verdi. Bu kapsamda, 17 Şubat 1923'te ülkenin dört bir yanından gelen katılımcılarla İzmir İktisat Kongresi düzenlendi.

Atatürk'ün kongrenin açılışında yaptığı konuşmadaki "Siyasi, askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsunlar, iktisadi zaferlerle desteklenmezse payidar olamaz, az zamanda söner." ifadeleri Cumhuriyet'in ilk yıllarında ekonominin ne kadar öncelikli konular arasında yer aldığının göstergesi oldu. Kongrede 281 maddeden oluşan kararlar alınırken ekonomi politikasında izlenecek yol haritası çizildi.

Lozan Barış Antlaşması, ekonomik bağımsızlık yolunda önemli dönemeçlerden biri oldu. Kapitülasyonlar konusunda çıkan fikir ayrılıkları nedeniyle bir süre ara verilen anlaşma görüşmeleri, 24 Temmuz 1923'te uzlaşmayla sona erdiğinde Türkiye, hem ekonomik hem de siyasi olarak masadan eli güçlü şekilde kalktı. Bağımsız Türkiye Cumhuriyeti'ni onaylayan Lozan Barış Antlaşması ile tüm kapitülasyonlar kaldırıldı, Türk boğazlarının yönetimi de Milletler Cemiyetinin garantisi altında başkanlığı Türkiye'ye bırakılan uluslararası bir komisyona devredildi.

Cumhuriyet'in ilanıyla yeni dönem başladı

29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilan edilmesiyle Türkiye ekonomisinde de yeni dönem başladı. Cumhuriyet'in ilk yıllarında devletle özel sektörün de üretime katkı verdiği bir ekonomik model izlendi. Türkiye, 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı'ndan çıkmasına karşın savunmadan gıdaya, finanstan tekstile, madencilikten çimentoya kadar birçok alanda fabrikalar kurdu. Türkiye'nin ilk uçak fabrikası TOMTAŞ da 1926'da daha Cumhuriyet'in 3'üncü yılında faaliyete geçti.

Küresel ekonomiyi derinden sarsan 1929'daki "Büyük Buhran", genç Türkiye'yi de etkiledi. Bu dönemde para krizinin yaşanması nedeniyle Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) kurulma süreci hızlandı ve kurum 3 Ekim 1931'de faaliyetlerine başladı.

Krizin ilk yıllarında toprak reformu yapılarak tarım ön plana çıksa da ilerleyen zamanda devletin müdahaleleri arttı ve sanayiye doğru yönelim oldu. 1932 ve 1936 yıllarında Birinci ve İkinci 5 Yıllık Sanayileşme Planları hazırlandı. Bu planlamayla demir-çelik, kömür ve makine gibi temel sanayilere öncelik verildi. Üretilen ürünlerin ülkenin dört bir yanına uygun maliyetlerle taşınması için demir yolu yatırımları da ağırlık kazandı. Cumhuriyet dönemi öncesinden devralınan 3 bin 714 kilometrelik demir yolu ağına, 1923-1950 yıllarında 3 bin 780 kilometre daha eklendi.