Advertisement

Tarım açısından 2019 yılı oldukça zor ve bir o kadar ilginç geçti.

Yine ithalatın yoğun şekilde konuşulduğu bir seneyi geride bıraktık.

Ama ithalat kadar gıda enflasyonu, tanzim satış, elektrikli traktör ve Tarım Şurası gibi kamuoyunda çok tartışılan farklı başlıklar da bu yılı ilginç kıldı.

Gelin isterseniz 2019’da tarım ve gıdada öne çıkan gelişmeleri hep birlikte hatırlayalım.

2018 sonunda fiyatlarıyla tartışma yaratan patates ve soğandaki arz-talep-fiyat dengesizliği 2019 yılının ilk yarısına da damgasını vurdu.

Patates ve kuru soğanın kilogram fiyatı 8-10 lirayı görünce, yılın tamamında tedariki sağlamak adına uygun koşullarda saklanması gereken depolara baskınlar yapılarak üreticiler stokçulukla suçlandı. “Terörist” damgası yiyen çiftçiler zan altında bırakılırken, çare olarak diğer ürünlerde olduğu gibi yine ithalata başvuruldu.

15 Ocak itibariyle kuru soğanda yüzde 49.5’lik gümrük vergisi 28 Şubat 2019’a kadar sıfırlandı.

Mısır, Özbekistan, Kazakistan ve İran gibi ülkelerden düşük kalitede patates ve kuru soğan ithal etmek zorunda kaldık.

2019’da fiyatı çokça konuşulan sebzeler sadece kuru soğan ve patatesle sınırlı değildi. Domates, biber, patlıcan ve fasulye gibi ürünlerin raflardaki fiyatı artınca Türkiye,1970’li yıllardaki tanzim satış uygulamasına yeniden döndü.

İlk etapta İstanbul'da 50, Ankara'da 30'dan fazla noktada tanzim satış çadırları kurulurken, ilerleyen haftalarda sebze ve meyve üretiminin yapıldığı şehirler dahil olmak üzere farklı şehirlerde de tanzim satış noktaları kuruldu.

Üreticide kilogramı 3 lira 80 kuruşa mal olan domates, tanzim satış noktalarında 3 liradan satılarak görev zararı yazıldı.

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, "Artık tanzim satış noktaları haricinde zincir mağazalara da mal tedarikini Tarım Kredi Kooperatifleri vasıtasıyla yapmaya başlıyoruz. MigrosCarrefourSA, A101, Şok ve BİM'in toplamda 16 bin şubesinde aynı tanzim satış koşullarıyla bu ürünler satışa sunuluyor olacak" dedi ancak uygulama hayata geçmedi.

Tanzim satış çadırları da Ramazan ayının gelmesiyle birlikte iftar çadırlarına çevrilerek uygulama son buldu.

Bu yıl fiyatı çokça tartışılan bir başka ürün de sarımsak oldu. Plansız üretim ve rekoltedeki kayıp nedeniyle sarımsağın kilogram fiyatı 70 liraları gördü.

Yaş meyve ve sebze tarafındaki arz-talep-fiyat istikrarsızlığının bir benzeri de hayvancılık tarafında yaşanmaya devam etti.

Yüksek girdilerle üretim yapan besiciler ve çiğ süt üreticilerinin bir kısmı, maliyetlerinin altındaki ürün satış fiyatları nedeniyle 2018’de olduğu gibi sektörden çıkmaya ve anaç hayvanlarını kesime göndererek çiftliklerini kapatmayı sürdürdü.

Besicilik tarafındaki üretim plansızlığı ithalat tarafında da sergilenince Et ve Süt Kurumu’nun depolarında 50 bin ton kırmızı et stoku birikti. İki farklı zamanda ihraç kaydıyla açılan ihalelere talep gelmedi. Alım gücü azalan tüketicinin kırmızı et talebi düştü, besiciler de kesime gelen hayvanlarını ellerinden çıkaramadığı için zarara uğradı.

Süt tarafında ise tablo farklı değildi. Yıl içerisinde toplanan inek sütü dahil peynir, yoğurt ve diğer ürünlerin üretimleri azaldı.

TRAKTÖR ÜRETİMİ YÜZDE 41 GERİLEDİ

Tarım sektörü 2019’un ilk 3 çeyreğinde sırasıyla yüzde 2.7, yüzde 4.2 ve yüzde 3.8 büyümesine karşın kırsalda hem işgücü, hem çiftçi sayısı hem de nitelikli üretim tarafında daralma devam etti.

Söz konusu daralmadan en fazla etkilenen yan kollardan bir tanesi tarım makineleri ve ekipmanları sektörü oldu. 2019 yılının ilk 10 ayında traktör üretimi geçen yılın aynı dönemine yaklaşık yüzde 41 gerilerken, trafiğe tescil edilen traktör sayısı da yüzde 52,4 geriledi. Benzer bir trend tarım makine ve ekipmanlarında da yaşandı.

YENİ HAL YASASI VE PERAKENDE YASASI YİNE YETİŞMEDİ

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, yıl içinde farklı zamanlarda tarım sektörünü de kapsayan “reform paketi” açıkladı.

Tarım Kredi Kooperatifi ortaklığıyla Sera A.Ş kuruldu. Ancak Sera A.Ş.’nin mevcut şartlardaki işleyişine dair belirsizlik ve kafa karışıklığı halen giderilemedi.

Pakette ayrıca modern sera yatırımlarının artırılması, küçükbaş hayvancılığın desteklenmesi, rekabetçi bir hal yasası gibi farklı başlıklar yer aldı.

Tıpkı geçen yıllarda olduğu gibi Yeni Hal Yasası ve Perakende Yasası 2019’da da sadece sözde kaldı. “Meclis’ten çıktı, çıkıyor” denilen iki yasa 2019’da da çıkarılamadı.

DESTEKLER YIL SONUNDA AÇIKLANDI

Tarımsal üretimde planlama enstrümanı olarak önemli bir işleve sahip olan desteklemeler 2019’un başında değil sonunda açıklandı.

Çiftçiler tohumu toprakla buluşturup, ürünlerini yetiştirip, hasat ederek sattıktan sonra Ekim ayının sonunda desteklemeler açıklandı.

2019 tarım desteklemelerinde mazot desteği hariç bir çok kalemde geçen yıla göre anlamlı bir artış yapılmadı.

Tarımsal üretimde artan girdi maliyetlerine karşın pamuk, yağlı tohumlar, bakliyat, zeytinyağı ve çay gibi ürünlerin prim destekleri değişmedi.

Organik tarım ve iyi tarım destekleri azaltılırken, üç yıl üst üste iyi tarım desteği alan çiftçiyi 2019 yılı için desteklememe kararı alındı. Yine 2017 ve 2018’de destek alarak organik tarım yapan üreticilerin de 2019 yılı için destekten yararlanmaması kararlaştırıldı.

Dolayısıyla çiftçinin bu yılki üretim desenini belirlemesinde desteklemeler yine etkisiz ve başarısız oldu.

ÇİFTÇİYİ ELEKTRİK MALİYETİ ÇARPTI

2019’da maliyeti en çok artan girdilerin başında elektrik geldi.

Mazot, gübre, tohum, yem, zirai ilaç gibi girdilerdeki yüksek fiyattan yakınan çiftçilerin sulamada kullandığı elektriğin fiyatı geçen yıla göre yaklaşık yüzde 70 arttı.

Buğdaydan pirince, ayçiçeğinden mısıra kadar farklı ürünlerde ithalat aralıksız devam etti. Buğday ithalatında 2019, rekor yılı oldu.

YUMURTADA IRAK KRİZİ

Yumurta sektöründe mayıs ayında Irak krizi patlak verdi.

Toplam yumurta üretiminin yaklaşık yüzde 30'unu ihraç ettiğimiz ve bu ihracatın da yüzde 85'ini Irak'a yaptığımız bir ortamda, Irak’ın Türkiye’den yumurta almayacağını açıklamasıyla birlikte sektör ciddi bir dar boğaza girdi.

Irak pazarına dair sorunlar halen tam manasıyla çözülemedi ve Irak’a yumurta ihracatımız komşu ülkeler üzerinden düşük kar marjıyla dolaylı yoldan devam ettirilmeye çalışılıyor.

Örümcek ağı teorimi 2019 yılında da işlemeye devam etti. 2018 sezonunda patates ve kuru soğan rekoltesindeki gerilemeye bağlı olarak artan fiyatlar 2019 sezonunda üreticileri patates ve kuru soğan üretimine yöneltti. Yine 2018 yazında karpuz ve kavunun para etmesiyle birlikte 2019’da üretici tercihini karpuz ve kavun ekiminden yana kullandı. Haliyle de plansızlık sonucu ortaya çıkan bu üretim fazlalığı ürünlerin bir kısmının tarlada kalmasına ve üreticilerin zarar etmesine neden oldu.

Tarım ürünlerine yönelik hızlı refleksle alınan ithalat kararına karşılık aynı hızda ihracat tarafında bir refleks gösterilemedi.

ELEKTRİKLİ TRAKTÖR

27 Kasım 2018’de Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, ‘elektrikli traktör’ konusunda ilk açıklamayı yapmış ve kamuoyunda oldukça çok tartışılmıştı.

Temmuz 2019’da da elektrikli traktörün prototipi görücüye çıktı.

Traktörün seri üretim tarihi, hangi babayiğit tarafından üretileceği ve maliyeti gibi pek çok konuda hala soru işaretleri ve belirsizlikler devam ediyor.

2019’DA DA AT, EŞEK VE DOMUZ ETİ YEMEYE DEVAM ETTİK

Tarım ve Orman Bakanlığı, yaklaşık 1,5 yıllık aradan sonra gıda ürünlerine dair taklit ve tağşiş listesini yeniden açıkladı.

618 firmanın1211 parti ürününde taklit ya da tağşiş yaptığı tespit edildi. 

Geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi 2019’da da tüketicilere çeşitli hilelerle at, eşek, domuz eti yedirildi. Taklit ve tağşiş yapılan peynir, yoğurt, ayran gibi süt ürünleri, zeytinyağı ve bal dahil pek çok ürünün güvenliğinde sınıfta kaldık.

Bu yılın en çok tartışılan ürünlerin birisi de zehirlenme vakaları dolayısıyla ıspanak oldu.

İstanbul, Tekirdağ, Edirne ve Kocaeli’nde yedikleri ıspanaktan zehirlendikleri iddiasıyla 196 kişinin hastaneye kaldırılmasıyla birlikte ıspanak satışları durdu.

Bakanlık, zehirlenmeye yol açan faktörün ıspanak değil yabancı bir ot olduğunu basın bülteni yoluyla açıklasa da kamuoyu bu konuda uzun süre ikna olmadı.

Bu durum da Tarım Bakanlığının süreci iyi yönetemediğini ve bir kez daha kriz yönetiminde sınıfta kaldığını gösterdi.

TARIM ŞURASI YAPILDI

15 yıl aradan sonra Tarım Şurası’ yeniden gerçekleştirildi. 611 kişiden oluşan, 21 adet çalışma grubunda öne çıkan önerilerin 60 maddelik özeti 21 Kasım 2019’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklandı.

Tarım ve gıda sektöründe son bir yılda yaşanan daha pek çok önemli gelişme vardı ancak biz özetle öne çıkanları hatırlatmak istedik.

Bir sonraki yazıda da tarım ve gıda sektörü açısından 2020 yılına dair görünümü analiz etmeye çalışacağız.

İrfan Donat

Bloomberg HT Tarım Editörü

idonat@blomberght.com