Avrupa’da doğalgaz fiyatları ABD’dekilere göre daha önce hiç bu kadar pahalı olmamıştı. Hollanda’da işlem gören vadeli doğalgaz kontratlarının gösterge fiyatı, ABD ‘deki doğalgaz fiyatlarından her bir milyon İngiliz termal birimi (MMBTU) başına neredeyse 40 dolar daha pahalı.

İki bölgenin doğalgaz fiyatları arasındaki farkın nedeniyse Avrupa’daki stokların kış aylarına göre düşük seviyelerde olması ve jeopolitik gerginliklerin tırmanması. Yatırımcılar Rusya’nın Ukrayna sınırındaki askeri varlığını artırmasına odaklanırken, olası bir yaptırımla beraber Kuzey Akım 2’den gelecek doğalgaz aktarımının gecikebileceğine yönelik endişeler doğalgaz fiyatlarını yükseltti.

Hollanda 1 ay vadeli TZT doğalgaz kontratının fiyatı çarşamba günü megavatsaat başına 128 euro ile tüm zamanların en yüksek seviyesinde bulunuyor. Doğalgaz fiyatları en son Ekim ayı başında 116 euroya kadar tırmanmış, sonrasında Kasım başında 64 euroya kadar gerilemişti.

Rusya’nın Avrupa’ya sağladığı doğalgaz Kasım ayı boyunca artış kaydetse de geçen yılın aynı dönemine göre hala düşük seviyelerde bulunuyor.

Rusya’nın boru hatları üzerinden geçen yıl Kasım ayında Avrupa’ya aktardığı doğalgaz miktarı 450 milyon metreküp cicvarında bulunurken bu yıl 340 milyon metreküp civarında bulunuyor.

EROL OYTUN ERCAN

Ekonomide son dönemde yaşanan gelişmeler başta kamu bankaları olmak üzere kamu şirketleri için sermaye desteği konusunu gündeme getirirken, bu yönde bir gelişme de Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ) cephesinde yaşandı.

Ticaret Sicili Gazetesi’nde yayımlanan karara göre BOTAŞ ile Türkiye Petrol Anonim Ortaklığı'nın (TPAO) ortak iştiraki Turkish Petroleum International şirketinin sermayesi 1,9 milyar TL civarında artırıldıktan sonra şirket sermayesinden 8,7 milyar TL BOTAŞ'a transfer edildi.

Daha önce BOTAŞ’ta çalışmış uzmanlar bu transferin BOTAŞ’a aktarılmasının sübvansiyon için olabileceğini fakat aktarılan miktarın çok küçük olduğunu vurgularken 2020 yılında yapılan diğer sermaye artırımlarına da dikkat çekti.

Eski BOTAŞ Daire Başkanı ve Enerji Uzmanı Ali Arif Aktürk, bu sermaye aktarımı sonucu yaratılan kaynağın sübvansiyona etkisinin çok fazla olmayacağını belirterek “Bu aktarılan miktar yapılan sübvansiyon için çok küçük bir rakam. Burada tartışılması gereken husus tüm hanehalkı yerine doğru tüketiciye doğru sübvansiyonun yapılmasıdır. Şu anki yapılan sübvansiyon maalesef ülkenin birikmiş sermayesini ve kaynağını da erittiği gibi, üst gelir grubuna da aynı oranda sübvansiyon anlamına geliyor” dedi.

Sübvansiyon sağlamanın doğru yolunun genel bütçeden vergi enstrümanları ya da Aile Hizmetler Bakanlığı tarafından ihtiyaç sahiplerine ulaşılarak olacağını belirten Aktürk, bunların da kaynağının her zaman merkezi yönetim bütçesi olması gerektiğini vurguladı.

"BOTAŞ’ın bu seneki zararının 4 ila 6 milyar dolar arasında olacağını düşünüyoruz"

Eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım ise BOTAŞ’ın 2020 Aralık ayından itibaren sermaye artışları yaptığını ve bunların sübvansiyon amacıyla yapıldığının bilindiğini söyledi.

Yardım, “BOTAŞ’ın Aralık ayında 14,4 milyar TL olan sermayesi Haziran’da 18,6 milyar TL’ye yükseltildi, 25 Ekim’de ise 35,3 Milyar TL’ye yükseltildi. Bu sermaye yeterli olacak mı olmayacak mı bilmiyoruz ama BOTAŞ’ın bu seneki zararının 4 ila 6 milyar dolar arasında olacağını düşünüyoruz. Bu kadar geniş bir aralıkta tahmin yapmamızın nedeni BOTAŞ’ın alım fiyatlarını bilmememiz” diye konuştu.

BOTAŞ’ın uzun dönemli anlaşmalarının bu sene içerisinde biteceğini ama kış aylarında artan doğalgaz kullanımını karşılamak için alım yapması gerektiğini belirten Yardım, “BOTAŞ hem biten kontratlarını karşılamak hem de kış aylarında artan doğalgaz tüketimini karşılamak için piyasadan spot alım yapıyor. Uzun dönemli alım anlaşmalarının fiyatları spot fiyatların dörrte biri civarındaydı” diye devam etti.

"1 Ocak'ta konutlara yüzde 10, sanayiye yüzde 30 zam bekliyorum"

Yardım, 1 Ocak’ta konutlardaki doğalgaz kullanımına yüzde 10’luk bir zam geleceğini tahmin ettiğini söylerken sanayi için bu tarifede minimum yüzde 30 artış olması beklediğini belirtti.

1 Ocak’ta uzun dönemli alım anlaşmalarının sona ermesinden dolayı 25-30 dolarlık bir fiyat artışı olacağını dile getiren Yardım, “Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez geçtiğimiz günlerde bu kontratların uzatılması için Ruslarla prensipte anlaşıldığını söyledi ama Ruslar Avrupa’da biten kontratlara şu anki yüksek spot doğalgaz fiyatlarını da dahil etmek istiyor. Biz dahil edecek miyiz etmeyecek miyiz? Dahil edeceksek ne kadar olacak? Bunları bilmiyoruz” dedi.

"TCMB'nin BOTAŞ'a döviz satışı dolaylı sübvanse sayılabilir"

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Kasım ayında BOTAŞ’a rekor seviyede 2,2 milyar dolarlık döviz satışı gerçekleştirmişti.

TCMB 2021 yılında BOTAŞ’a sadece Haziran’da 269 milyon dolarlık ve Ekim’de 258 milyon dolarlık döviz satışı gerçekleştirirken TCMB'nin aylık döviz alım-satım tutarları verisine göre, 2021’in Ocak ayında 6 yılın ardından ilk kez BOTAŞ'a döviz satışı gerçekleşmemişti.

Uzmanlar TCMB’nin BOTAŞ’a döviz satışı gerçekleştirmesinin koşullara bağlı olarak dolaylı bir sübvansiyon sayılabileceğinin altını çizerken Merkez Bankası’nın asıl amacının BOTAŞ’ın döviz piyasalarında oynaklık yaratmasını engellemek olduğunu ifade ediyor.

"Farklı bir kurdan döviz satışı BOTAŞ'ın kur zararını azaltır"

BOTAŞ’ın doğalgaz ödeme döneminde piyasaya girip döviz temin etmesinin sığ olan piyasalarda döviz fiyatlarını hareketlendirdiğini belirten Aktürk, bundan dolayı TCMB’nin BOTAŞ’a doğrudan döviz sattığını ve şirketin alımlarının döviz piyasasına olan etkisini minimize etmeye çalıştığını vurguladı.

Aktürk TCMB’nin BOTAŞ’a nasıl sübvansiyon sağlayabileceğiyle ilgili “Merkez Bankası’nın BOTAŞ’a verdiği dövizin fiyatı da BOTAŞ’ın bilançosundaki kur zararını etkilemektedir. Eğer piyasanın döviz fiyatlarının dışında farklı bir kurdan döviz satışı yapılıyorsa, bu BOTAŞ’ın kur zararını azaltıcı bir etki yaratacaktır” dedi.

"BOTAŞ’ın piyasadan dolar alması ilave bir oynaklık yaratıyor"

Yardım da piyasalardaki oynaklıktan dolayı TCMB’nin BOTAŞ’a doğrudan döviz satışı gerçekleştirdiğini belirtirken BOTAŞ’ın döviz piyasasına girerek dolar almasının piyasada ilave bir oynaklığa sebebiyet verdiğine değindi.

BOTAŞ’ın kendisinin piyasaya girip dolar alabileceğini ama bunun doların fazladan yükselmesine neden olabileceğini dile getiren Yardım, “Tabii TCMB’nin döviz satışına dolaylı bir sübvansiyon da diyebiliriz. Örneğin BOTAŞ piyasaya girse dolar belki 14,25’ten 14,35’e çıkacak ama Merkez Bankası’ndan 14,25’ten alacak. Böylelikle piyasadan daha az etkileniyor ve bu da dolaylı bir sübvansiyon olarak düşünülebilir” diye ekledi.