Kriptonun kriz yılı
Kripto varlıklar 2022'de piyasalarda risk iştahının gerilemesi ve sabitkoin çöküşünden iflaslara kadar sistemik sorunların etkisiyle kriz yaşadı. Yılın sonuna doğru FTX'te yaşanan çöküş kriptonun son dönemdeki en büyük krizi olarak kaydedildi.
2022 kripto varlık yatırımcıları için bir daha yaşanması istenmeyen bir yıl oldu.
Kripto varlık piyasasında yaşanan sistemik riskler ve düşen risk iştahı varlık fiyatlamalarını tarihi düşük seviyelere getirdi.
Piyasanın en yüksek hacimli varlığı Bitcoin Kasım 2021’de yaklaşık 69 bin dolarla tepe noktasını bulurken, 2022'ye 50 bin doların altında bir seviyeden girdi.
Piyasa hacmine göre en büyük kripto para olan Bitcoin, yılın başından beri yaklaşık yüzde 64 düşerken, Ether’de yılın başından beri olan düşüş yaklaşık yüzde 67 oldu.
21 Ocak tarihinde Bitcoin, 40 bin dolar seviyesini kaybetti. Düşüşü değerlendiren El Salvador, 410 Bitcoin’i 15 milyon dolara (ortalama 36 bin 585 dolar) satın aldı.
23 Nisan tarihinde Orta Afrika Cumhuriyeti, El Salvador’dan sonra Bitcoin’i resmi para birimi ilan eden ikinci ülke oldu.
Terra'nın çöküşü
7 Mayıs tarihinde Terra ekibinin merkeziyetsiz bir platform olan Curve’den yüksek miktarda sabitkoin UST çektiği sırada, kimliği belirsiz bir kişi veya kurum da aynı platformda 75 milyon UST sattı. Aynı zamanda Binance’te de yaklaşık 200 milyon UST’nin satıldığı bildirilirken, bu satışlar nedeniyle UST ile dolar arasında 2 sentlik bir fark oluştu.
İki gün içinde, UST varlığı bulunan ve bu farkın normalden yüksek olduğunu düşünen yatırımcılar, Terra blokzincirinin Anchor protokolünde yer alan toplam yaklaşık 14 milyar UST’nin yaklaşık 9 milyarlık kısmını, diğer sabitkoinler ile değiştirmek için çekti.
Bu gelişmeyle beraber UST’nin dolar ile olan eşitliği ortadan kalktı. Bu sırada UST ile LUNA’yı değiş tokuş ederek kâr eden yatırımcılar ise, LUNA üzerinde de büyük bir satış baskısı oluşmasına neden oldu.
Tüm bu gelişmelerden sonra UST ve LUNA’da olan kayıp yaklaşık 60 milyar dolar olurken, Bitcoin 24 Ocak’tan bu yana oluşturduğu yapının en düşük seviyesi olan 33 bin dolar seviyesini kaybetti. 24 Ocak ile 28 Mart arasında yaklaşık yüzde 46’lık bir ara yükseliş dönemi yaşanmıştı.
Bir önceki düşüşte olduğu gibi 9 Mayıs tarihindeki düşüşü de değerlendiren El Salvador, 500 Bitcoin’i 15,4 milyon dolara (ortalama 30 bin 800 dolar) satın aldı.
Yeni kriz: Celsius
Ethereum blokzincirinde “The Merge (birleşme)” adı verilen olay gerçekleşmeden yaklaşık üç ay önce, normal şartlarda aynı olması gereken kilitlenen Ether’in fiyatı ile kilitlenmeyen Ether’in fiyatları arasında teknik nedenlerden ötürü bir fark oluştu.
En yüksek miktarda kilitlenen Ether sahibi olan şirketlerden biri olan, kripto borç verme şirketi Celsius, kilitlenen Ether’in değer kaybetmesinden, Terra’nın çöküşünden ve genel piyasa şartlarından olumsuz etkilendi.
Şirketin likidite sorunu yaşadığı söylentileri nedeniyle kullanıcılar varlıklarını platformdan çekmeye başladı. Bunun üzerine Celsius çekim ve transfer işlemlerini durdurmakla beraber, likidite sağlamak için elindeki kripto varlıkları satmaya başladı.
Three Arrows Capital'in ses getiren çöküşü
Terra’nın çöküşünden ve kilitlenen Ether’in fiyatının Ether’e göre düşük kalmasından etkilenen bir başka kurum ise hedge fonu Three Arrows Capital oldu. Analiz şirketi Nansen’e göre Mart ayı itibariyle 10 milyar dolar değerinde varlığı yöneten hedge fonu, Voyager’dan aldığı borcu ödeyemedi ve 1 Temmuz’da iflas işlemlerini başlattı. Three Arrows Capital’ın ardından ise Celsius, 13 Temmuz’da iflas işlemlerini başlattı.
30 Haziran tarihinde El Salvador 80 Bitcoin’i 1,5 milyon dolara (ortalama 18 bin 750 dolar) satın aldı. Aynı gün içinde Tether’dan sonra piyasa hacmi en büyük sabitkoin olan USD Coin’in ortağı Circle, Euro Coin’i kullanıma sundu.
15 Eylül tarihinde piyasa hacmine göre en büyük altkoin olan Ether’in blokzinciri Ethereum’da yıllardır beklenen ve “The Merge (birleşme)” adı verilen işlem gerçekleşti. Bu sayede “prof-of-work” sisteminden “proof-of-stake” sistemine geçen blokzincirin elektrik tüketimi yaklaşık yüzde 99,95 azalırken, merkeziyetliliği arttı. Ethereum için tarihi olan bu günde, Ether yaklaşık yüzde 10 değer kaybetti.
27 Ekim tarihinde Elon Musk, Twitter’ı satın aldı. Musk ile ilişkilendirilen Dogecoin, 27 Ekim ile 1 Kasım arasında yaklaşık yüzde 120 artış gösterdi.
Kriptoyu kökünden sarsan kriz: FTX
6 Kasım tarihinde dünyanın en büyük kripto varlık alım satım platformu Binance’in CEO’su Changpeng Zhao, “yakın zamanda ortaya çıkanlar nedeniyle” diyerek şirketin elindeki tüm FTT’yi (FTX platformunun jetonu) satacağını açıkladı. 7 Kasım’da “LUNA’nın çöküşünden öğrendiklerimizi uyguluyoruz” diyen Zhao, 8 Kasım’da ise FTX’in likidite sorunu yaşadığını, platformun Binance’ten yardım istediğini ve Binance’in FTX’i satın almasını içeren fakat yasal olarak bağlayıcı olmayan bir anlaşma imzalandığını açıkladı.
Zhao’nun açıklamasının ardından FTT yüzde 80’i aşan bir değer kaybı yaşarken, Bitcoin de 18 Haziran’dan bu yana oluşturduğu yapının en düşük seviyesi olan 17 bin 600 dolar seviyesini kaybetti. 18 Haziran ile 15 Ağustos arasında yaklaşık yüzde 43’lük bir ara yükseliş dönemi yaşanmıştı.
Yaklaşık 15,2 milyar dolar kişisel servete sahip olduğu tahmin edilen, FTX CEO’su Sam Bankman-Fried, bir günde yaklaşık 14,6 milyar dolar kaybetti. Daha sonra Bankman-Fried sadece 100 bin dolarının kaldığını açıkladı.
SEC ve CFTC gibi kurumların FTX hakkında soruşturma başlatmasının ardından, Binance satın alımdan vazgeçti. 8 milyar dolar sermaye açığı bulunan FTX, Alameda Research ve Blockfolio başta olmak üzere, aralarında FTX Turkey Teknoloji ve Ticaret Anonim Şirketi ve SNG Investments Yatırım ve Danışmanlık Anonim Şirketi de bulunan 102 bağlantılı şirket ABD’de iflas başvurusunda bulundu. Bankman-Fried ise CEO görevinden istifa etti.
Bu sırada FTX’in ana merkezinin bulunduğu, vergi cenneti olarak tanınan Bahamalar’ın hükümeti, şirketin ülkede bulunan varlıklarına el koydu.
Bu gelişmelerin ardından, daha önce FTX sayesinde iflastan kurtulan BlockFi, iflas başvurusunda bulunurken, FTX hesabında 175 milyon doları kalan Genesis de iflas edebileceği uyarısını yaptı.
FTX’in yarattığı endişe nedeniyle Crypto.com platformunun jetonu 8 Kasım’ın ardından yüzde 50’den fazla değer kaybı yaşadı. Ayrıca FTX’in elinde yüksek miktarda Solana bulunduğu ve platformun bunları satabileceği endişesiyle de, Solana iki gün içinde yaklaşık yüzde 60 değer kaybetti. Aralarında Binance, KuCoin, Bitfinex, OKX, Bybit, Huobi ve Crypto.com’un da olduğu bazı kripto varlık alım satım platformları, kullanıcıların güvenini kazanmak için blokzincirleri üzerinde bulunan varlıklarını kullanıcılar ile paylaşmaya başladı.
Bankman-Fried, ABD’nin suç duyurusunun ardından Bahamalar’da tutuklandı.
Türklerin kripto sevdası
Blokzincir analiz şirketi Chainalysis’in yayınladığı Kripto Paranın Coğrafyası 2022 Raporu’na göre, Kripto Benimseme Endeksi’nde Türkiye genel sıralamada onikinci sırada, merkezi hizmetlerden alınan değer sıralamasında dokuzuncu sırada, merkeziyetsiz finans hizmetlerinden alınan değer sıralamasında ondokuzuncu sırada, kripto piyasaları en hızlı büyüyen bölge olan Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesi içinde ise birinci sırada yer aldı.
Genel sıralamada birinci ülke Vietnam olurken, hem merkeziyetli hem de merkeziyetsiz finans hizmetlerinden alınan değer sıralamasında ise birinci ülke Hindistan oldu.