Dilara SARI/ Bloomberg HT

ABD’de Kovid-19 vaka sayıları artıyor. Resmi verilere göre ülke ekonomisi 2. çeyrekte rekor daralma kaydederek yıllık %32,9 daraldı. Federal harcamalar her gün artsa da Demokratlar ve Cumhuriyetçiler henüz son teşvik paketinde anlaşabilmiş değil.

Harvard öğretim görevlisi ve Obama hükümeti ekonomi danışmanlarından Prof. James Stock, anlaşıldığı takdirde paketin doğrudan yardımlara ve sağlık harcamalarına odaklanması gerektiğinin altını çiziyor. “Krediler daha az yardımcı oluyor çünkü kaydedilen gelirler telafi edilemeyecek,” diyen Stock, federal desteğin özellikle karantina zorunluluğu altında olanlara verilmesi gerektiğini savunuyor.

Stock’ın vurguladığı kritik öneme sahip diğer bir alan da sağlık hizmetleri: “Hem Demokratların, hem Cumhuriyetçilerin sağlık planları yetersiz. Daha hızlı test yapabilmeliyiz. Bakım evlerine destek sağlanmalı. Virüsü kontrol atlına almadıkça ekonomide toparlanma göremeyiz; bunun için çok daha iyi bir sağlık politikasına ihtiyacımız var. Şu ana dek kamu sağlığı kötü yönetildi ve çok politikleştirildi—bunun ABD’ye maliyetli trilyonlarca dolar, ölüm ve daha da uzayan bir resesyon.”

“Ekonomi yavaş veya hızlı değil, yanlış açıldı”

Peki ABD’de artan rakamların sebebi ekonominin hızlı açılması mı? Yeteri kadar tedbir alınmadı mı?

Stock sürece farklı bakılması gerektiğini ifade ediyor. “Ekonomiyi yanlış açtık—bu sadece hızlı veya yavaş açılması ile ilgili değil. Doğru önlemlerle hem ekonomik toparlanma, hem de virüste azalma yakalayabilirsiniz,” diyen Stock, iş yerlerini kapatmanın uzun süreli bir çözüm getirmeyeceğini de ifade ediyor.

Stock’a göre eyaletler bu süreci daha iyi yönetebilir: “Birçok eyalet ekonomik aktiviteleri kontrol ederken insanların ekonomi dışında sosyalleştiği kilise ve benzeri alanlar hakkında çok kötü tercihler yaptı. Bu eyaletler diyor ki gidin eğlenin, insanların ölmesi normal. Bu çok kötü bir politika.”

“Ekonomide önce sıçrama, sonra çok yavaş bir toparlanma olacak”

Stock’a göre virüs kontrol altına alındığında ekonomik büyümede kısmi bir sıçrama görmemiz normal. Ancak sonrasında ABD ekonomisini “çok yavaş bir toparlanma” bekliyor.

“2-4 senelik görünüm sağlık politikasına bağlı olacak,” diyen Stock, virüsün yayılmasının artması dahilinde istihdam kayıplarının devam edeceğini, ve “bu çukurdan çıkmanın” daha da zorlaşacağını savunuyor: “Federal seviyedeki kötü sağlık politikaları bizi yüksek işsizlik kaydedileceği ve büyümenin potansiyel altında kalacağı uzun bir döneme mahkum ediyor.”

Bu süreçte yapabileceklerinin sınırına ulaşmış bir kurum var: Fed. Stock’a göre merkez bankası yapabileceği her şeyi yaptı, ancak resesyonun sebebi Fed’in çözebileceği bir problem değil.

“Hükümetinin standart operasyonu kriz yaratmak”

ABD ekonomi sadece pandemi değil, aynı zamanda önemli bir seçim sürecinden de geçiyor. Eski Beyaz Saray ekonomi danışmanlarından biri olan Profesör Stock’ın Trump politikaları hakkındaki düşüncesi pek de olumlu değil.

“Bu hükümetinin ekonomi politikaları en iyi senaryoda dahi verimsiz bir zaman kaybı,” diyen Stock, bunun en iyi örneklerinden biri olarak NAFTA sürecini gösteriyor: “Hükümetin standart operasyonu kriz yaratmak, daha sonra kriz yaratan sebepleri durdurmak ve zafer ilan etmek. Bunun iyi bir örneği NAFTA—önce en kötü anlaşma olduğu ilan edildi, daha sonra yerine USMCA getirildi—ki bu daha çok teknik bir güncelleme oldu. “

Stock, “Gerçek bir kriz döneminde bu hükümetinin derin yetersizliğini gördük ve bu 2. Dünya Savaşı’ndan beri gördüğümüz en derin resesyona sebep oldu,” ifadelerini kullanıyor.

Peki Trump seçim döneminde verdiği sözlerin hiçbirini mi tutmadı?

Stock’a göre hükümet bir alanda sözünü tuttu: o da çevreci politikaları geri çevirme. “Bu petrol, gaz, kömür ve maden şirketlerine yaradı. Ancak politikalar bu sektörlerdeki işçilere dahi yardımcı olmadı—olduğunda da hükümetin tutmadığı diğer sektörlerdeki işçilere zarar verdi. Trump’a seçim döneminde büyük bağışlar yapan şirketler bu hükümeti kendi avantajlarına göre yönlendirdi,” diyen Stock ekliyor: “Bunun dışında hükümetin verip de tuttuğu ekonomik bir söz bulmak zor.”