Sayıştay Başkanlığı, "Tarım ve Orman Bakanlığı 2021 Yılı Sayıştay Denetim Raporu"nu yayınladı.
Şeffaflık ve izlenebilirlik gibi kavramların daha da önem kazandığı bir dönemde Sayıştay Denetim Raporu, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2021 yılı mali rapor ve tablolarına yönelik eksik ve hatalı uygulamalarına dikkat çekiyor.
138 sayfalık Sayıştay raporunda, denetim görüşünün dayanağı olarak uyarı niteliğinde toplam 35 bulguya yer veriliyor.
Raporda, geçen yıl da benzer bulguların tespit edildiği ve gereğinin yapılmadığına dikkat çekiliyor.
BULGU 1: Banka Hesaplarının Tam ve Uygun Değerle Raporlanmaması
Bakanlık tarafından, 5018 sayılı Kanun hükümlerine aykırı olarak, dönem sonu bilançosu ile raporlanan banka hesapları mevcudunun tespit tutanaklarının düzenlenmediği, usulünce atanmış muhasebe yetkilisinin kontrolü dışında açılmış banka hesaplarının bulunduğu, bu hesaplarda yer alan tutarların muhasebeleştirilmediği, idare veya muhasebe birimleri adına açılmış bulunan banka hesap numaralarını gösterir bilgi formunun Sayıştaya sunulmadığı anlaşılmıştır.
BULGU 2: Proje Özel Hesabı Ay Sonu Değerleme İşlemlerinin Düzenli Yapılmaması
104 Proje Özel Hesabında takip edilen Avrupa Birliği ve uluslararası kuruluşlar hibeleri için ay sonlarında yapılması gereken değerleme işlemlerinin düzenli olarak gerçekleştirilmediği görülmüştür. Bakanlık 41 il/ilçe harcama birimi nezdinde takip edilen 104 Proje Özel Hesabının 31.12.2021 itibariyle bakiyesi 27.919.311,51 TL olup, bunun 20.409.531,58 TL’si 104.02.01 AB Hibeleri, 7.509.779.93 TL’si 104.02.09 Diğer Hibeler alt hesaplarında izlenmektedir. Banka hesaplarının tam olarak raporlanmaması sonucu döviz mevcudu belirlenememiş ve değerleme dışı kalan döviz miktarı tespit edilememiştir.
BULGU 3: Tarımsal Amaçlı Kooperatiflere Kullandırılan Kredilerden Kaynaklanan Alacakların Gerçek Tutarı Göstermemesi
Tarım ve Orman Bakanlığı Bütçesinin “Borç Verme” tertibinden T.C. Ziraat Bankası aracılığı ile Tarımsal Amaçlı Kooperatiflere kullandırılan sabit yatırım ve işletme sermayesi niteliğinde krediler ile kredi geri dönüşlerinin anapara, faiz ayrıntısına ve vade yapılarına göre muhasebeleştirilmedikleri gibi bunların takip ve tahsilinin usulüne uygun gerçekleştirilip gerçekleştirilmedikleri idare kayıtlarından teyit edilememektedir.
En önemlisi 31.12.2021 tarihli bilanço günü itibarıyla aracı banka kanalıyla, hangi kooperatiflere ne şartlarda kredi verildiği bilgileri ve verilen bu kredilerin geri dönüşlerine ilişkin yeterli veriye ulaşılamadığından, Tarım ve Orman Bakanlığına tahsis edilmiş ödeneklerden bugüne kadar verilen kredilerin ne kadarının geri döndüğü, ne kadarının zamanında ödenmediği, Bakanlıkça bilinmemekte ve izlenememektedir.
BULGU 4: Kurumca Verilen Borçlardan Alacakların Tam ve Doğru Olarak Raporlanmaması
Tasfiye edilen fonlar (Ağaçlandırma Fonu ve Orman Köylüleri Kalkınma Fonu) kapsamında geçmiş yıllarda kullandırılan kredilerden kaynaklı alacakların kaynağı ve dayanakları yeterince tespit edilememiştir.
BULGU 5: Elektrik ve Doğalgaz Abonelikleri İçin Ödenen Güvence Bedellerinin Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabında İzlenmemesi
Tarım ve Orman Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatlarında elektrik, doğalgaz vb. abonelikler için verilen güvence bedellerinin 126-226 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabında izlenmediği görülmüştür.
Tarım ve Orman Bakanlığı hesaplarında yapılan inceleme sonucunda 1199 harcama biriminden yalnızca 217 harcama biriminin 126-226 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabını kullandığı görülmüştür.
BULGU 6: Bakanlık Taşınırlarının Tam, Doğru ve Uygun Değerle Raporlanmaması
Taşınırlara ilişkin yapılan sayımlar sonrası harcama birimleri tarafından düzenlenen taşınır hesap cetvellerinin üst yönetici adına konsolide edilmesi neticesinde üretilen cetveller ile Tarım ve Orman Bakanlığı 2021 yılı Bilançosunda yer alan tutarların örtüşmediği görülmüştür.
Yapılan incelemede, Bakanlık Bilançosundaki taşınır hesaplarına ait kayıtlar ile İdare Taşınır Mal Yönetimi Ayrıntılı Hesap Cetveli ile İdare Taşınır Mal Yönetim Hesabı İcmal Cetvelinde yer alan taşınır kayıtlarının uyumsuz olduğu, taşınır işlemlerinin muhasebe kayıtlarıyla teyit edilemediği tespit edilmiştir.
Bakanlığın taşınır kayıtlarına ilişkin hatalı uygulamalarına, 2019 ve 2020 yılı Tarım ve Orman Bakanlığı Sayıştay Denetim Raporlarında yer verilmiştir.
BULGU 7: Bakanlığın Yönetiminde ve Kullanımındaki Taşınmazlarının Noksansız ve Tam Olarak Raporlanmaması
Bakanlık 2021 yılı dönem sonu bilançosu ile raporlanan taşınmaz hesaplarına ait 2.337.628.396,30 TL tutar Taşınmaz İcmal Cetvelleri hazırlanmadığından tam olarak teyit edilememekle birlikte; Bakanlığın yönetiminde ve kullanımındaki taşınmazlarının tamamının mali tablolarda raporlanmadığı tespit edilmiştir.
Ek olarak, 14,6 milyon hektar mera varlığı da orta malları sınıflandırılmasında maddi duran varlıklar hesabına dahil edilmemiştir. Bakanlık tarafından 12,9 milyon hektar meranın tespiti yapılarak bunların Bakanlıkça kurulan Mera Bilgi Sistemi (MERBİS)’ne kaydedildiği; fakat taşınmaz yönetmeliği ve MYMY gereklerine uygun şekilde taşınmaz icmal cetvellerine kaydedilmediği ve (25) maddi duran varlıklar hesap grubunda muhasebeleştirilmediği görülmüştür.
BULGU 8: Geçici Kabul İşlemleri Yapılan Yatırımlara İlişkin Tutarların İlgili Maddi Duran Varlıklar Hesabına Aktarılmaması
Geçici kabulü yapılan yapım işlerine ait yatırım tutarlarının, ilgili maddi duran varlık hesaplarına aktarılmayıp, Bakanlık 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabında izlendiği görülmüştür.
Geçici kabulü yapılan veya fiilen tamamlanan işlere ait maddi duran varlıkların ait oldukları hesaplarına alınmaması; 2021 yılı mali tablolarında, 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabının fazla raporlanması ile ilgisine göre 251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı, 252 Binalar Hesabı ile 253 Tesis, Makine ve Cihazlar Hesabının da 579.174.241,14 TL hatalı raporlanmasına neden olmaktadır.
BULGU 9: Mali Duran Varlıkların Gerçeğe Uygun Değerle Raporlanmaması
Mali Duran Varlıklar hesap grubunda 242 Döner Sermayeli Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı ile bunun düzenleyici hesabı niteliğindeki 247 Sermaye Taahhütleri Hesabının gerçeğe uygun değer ile raporlanmadıkları tespit edilmiştir.
BULGU 10: Haklar Hesabında Raporlanan Varlıkların İdari Kayıtlarla Teyit Edilememesi
Bakanlık 2021 Yılı Bilançosu ile raporlanan 260 Haklar Hesabının 285.607.582,98 TL bakiyesi, harcama birimlerinde izlenmesi gereken idari kayıtlarla teyit edilememektedir.
Bahse konu varlıklara ilişkin idari kayıtlar mali tabloları hazırlamakla mükellef olan Bakanlık Strateji Geliştirme Başkanlığından istenmiş, ancak temin edilememiştir.
BULGU 11: Sözleşmeye Dayanılarak Girişilen Bazı Gider Taahhütlerinin Nazım Hesaplarda İzlenmemesi
Sözleşmeye dayanılarak girişilen gider taahhütlerinden yıllara sari işlerden bazılarının taahhüt kayıtlarının 920 Gider Taahhütleri Hesabı ile 921 Gider Taahhütleri Karşılığı Hesabında izlenmediği görülmüştür.
BULGU 12: Bakanlıkça Uygulanan İdari Para Cezalarının Muhasebeleştirilmemesi ve Raporlanmaması
Tarım ve Orman Bakanlığı birimlerince ilgili mevzuat hükümlerine dayanılarak uygulanan idari para cezalarının tarh, tahakkuk ve tahsil işlemlerinin genel kabul görmüş ilkelere göre muhasebeleştirilmesinde yaşanan sorunlar nedeniyle dönemine ilişkin tutarların tam ve doğru biçimde faaliyet sonuçları tablosuna yansıtılamadığı tespit edilmiştir.
Söz konusu tespitler önceki yıllar Sayıştay Denetim Raporlarında bulgu konusu yapılmış olmakla birlikte halen çözüme kavuşturulamamıştır.
DİĞER BULGULAR - A
BULGU 1: İçme Suyu Güvenliği Planının Hazırlanmasına Yönelik Usul ve Esasların Belirlenmemesi
Bakanlık tarafından, içme suyu güvenliği planlarının hazırlanmasına ilişkin usul ve esasların henüz belirlenmediği tespit edilmiştir.
BULGU 2: Fark Ödemesi Desteği Geri Alınan Çiftçilerce Açılan Davaların Bakanlık Aleyhine Sonuçlanmasının İstikrar Kazanması Suretiyle İlave Kamu Giderine Yol Açılması
Aldıkları makbuzlara istinaden fark ödemesi desteklerinden yararlanan çiftçilerin, kullandıkları müstahsil makbuzlarının bilahare yapılan vergi incelemesinde muhteviyatı itibariyle sahte belge olduğu gerekçesiyle, Bakanlık tarafından yapılan destekleme ödemelerinin idari kararla geri alındığı, bu işlemin iptali amacıyla açılan davaların büyük bir ekseriyetle Bakanlık aleyhine sonuçlandığı, aleyhe kararların istikrar kazandığı ve bu suretle fark ödemeleri ile birlikte yargılama ve icra giderlerine de katlanıldığı görülmüştür.
BULGU 3: Mevcut Ödenekler Üzerinde Ödeme Taahhüdüne Girilmesi
Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı tarafından ihalesi yapılan yapım işlerine ait sözleşmelerde 2021 yılı için sözleşme bedeli üzerinden yükleniciye taahhüt edilen ödeme tutarların sözleşme tarihlerindeki mevcut ödenekler ile karşılanamadığı görülmüştür.
BULGU 4: Yüklenmeye Girişilen Tutara Ait Ödeneklerin Saklı Tutulmaması
Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı tarafından ihalesi yapılan yapım işlerinde sözleşmelerin imzalanmasından sonra ödeneklerinin başka tertiplere aktarılarak yılı ödeneklerinin programlanmadığı görülmüştür.
BULGU 5: Sürekli Görev Yollukları ile Mahkeme Harç ve Giderlerinden Diğer Tertiplere Ödenek Aktarılmasında Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın Onayının Alınmaması
İdare bütçesinde yapılan aktarma işlemlerinde “3.03.20- Sürekli Görev Yollukları” ve “03.04.70- Mahkeme Harç ve Giderleri” ekonomik kodlarını içeren tertiplerinden diğer tertipler ile tertip detaylarına ödenek aktarıldığı görülmüştür.
BULGU 6: Mali Tablolarla Birlikte Verilmesi Gereken Açıklama ve Notların Bulunmaması
Tarım ve Orman Bakanlığı 2021 yılı mali tabloları, Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hükümleri uyarınca, mali tablolar ile birlikte sunulması gereken açıklama ve notlar Sayıştaya verilmemiş, bu nedenle mali tablolardaki bilgilerin yeterli, açık ve anlaşılır olup olmadıkları değerlendirilememiştir.
BULGU 7: Bakanlığın Merkez Teşkilatında Yer Alan Hizmet Birimlerinin İhtiyaçları için Kullandığı Taşıtların Kayıtlarının Merkeze Bağlı Taşra Teşkilatının Envanterinde Yer Alması
Bakanlığın merkez teşkilatında yer alan hizmet birimlerinin ihtiyaçları için kullandığı taşıtların kayıtları, merkeze bağlı taşra teşkilatı olan Merkez İkmal Müdürlüğünün mali tablolarında yer almaktadır.
232 adet aracın ve söz konusu araçlarla ilgili faaliyetlerin Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığından, Merkez İkmal Müdürlüğüne devrinin, 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığının açıkça sayılan görevlerine uygun olmadığı kanaatine varılmıştır.
BULGU 8: Bakanlığın Mali Tablolarındaki Emanet ve Teminat Niteliğindeki Yükümlülüklerin Mevcudiyetinin Kayıtlarla Doğrulanamaması
2021 yılı dönem sonu bilançosundaki toplam 159.531.179,02 TL emanet ve teminat niteliğindeki yükümlülüklerin mevcudiyetinin ve bunların ayrıntılarının bilgi ve kayıtlarla doğrulanamamakta, bu nedenle tam ve noksansız raporlanıp raporlanmadığı teyit edilememektedir.
BULGU 9: İlama Bağlı Olarak Ödenen Avukatlık Vekalet Ücreti Ödemelerinde Nazım Hesapların Kullanılmaması
Bakanlığın aleyhine sonuçlanan kesinleşmemiş davalar nedeniyle karşı tarafın avukatına yapılan ve Bakanlık lehine kesinleşmesi halinde geri alınması gereken avukatlık vekâlet ücreti ödemelerinin 998 Diğer Nazım Hesaplar Hesabında takip edilmediği tespit edilmiştir.
BULGU 10: Teminat Mektuplarının Tam Olarak Raporlanmaması ve Mali Tablolardaki Teminat Mektubu Mevcudunun Tutanaklarla Teyit Edilememesi
2021 yılı dönem sonu bilançosu ile raporlanan 564.863.099,60 TL tutarlı teminat mektubu mevcudu teminat mektupları sayım tutanakları ile teyit edilememektedir.
BULGU 11: 2021 Yılı Bütçesindeki Yatırım Projelerine Ait Ödeneklerin Ait Olduğu Yılda Gerçekleştirilmeden Giderleştirilmesi
Bakanlık harcama birimleri tarafından yürütülen projeler için konulan ödenekler, projeler için öngörülen iş, mal ve hizmetler alınmadan ve hiçbir harcama yapılmadan, gerçekleştirme belgelerine dayanmaksızın il özel idaresi hesaplarına para transferi yapılarak 2021 yılı bütçesinden gider yapılmıştır.
BULGU 12: Bütçedeki Mal ve Hizmet Alımları Tertibinden Ödenmesi Gereken Yolluk Giderlerinin Sermaye Giderleri Tertibinden Ödenmesi
Bakanlık personeline yurt içi görevlendirilmeleri nedeni ile ödenen geçici görev yolluklarının, mal ve hizmet alımları tertibi yerine diğer sermaye giderleri tertibinden ödendiği görülmüştür.
BULGU 13: Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonundan Sağlanan Proje Finansman Kaynaklarının Gerçekleştirme İşlemleri Tamalanmaksızın Yapılması
Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) bütçesine Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu ile yapılan finanasman anlaşmasından doğan tarımsal kalkınma projeleri için konulan ödeneklerin harcanmasında, 5018 sayılı Kanun'da belirtilen gider gerçekleştirme işlemlerinin tamamlanması gerekliliğine uyulmadığı, projeler doğrultusunda yapılmış masraflar için ödeme yapılması yerine, muhasebe yetkilisi mutemetliği yetkisi de bulunmayan Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Yöneticiliği adına açılmış bulunan banka hesaplarına transfer edilmesi suretiyle bütçeden giderleştirildiği ve harcamaların bu banka hesaplarından yapıldığı tespit edilmiştir.
BULGU 14: İlama Bağlı Ödemelerin Tahakkuk Kayıtlarının Zamanında Yapılmaması ve Ödeneklerin Zamanında Karşılanmaması Sonucu Mahkeme Dosyalarının İcralık Olması
Bakanlık tarafından yapılan ilama bağlı ödemelerde; ilamda yer alan tutarların tahakkuk kayıtlarının ödeme aşamasına kadar yapılmadığı, Bakanlığın merkez dışı birimlerine, ihtiyaçlarında kullanılmak üzere gönderilmesi gereken ödenekler geç gönderildiğinden, yıl içinde görülen davalarda mahkemelerce hükmedilen miktarlar ile vekâlet ücreti ve yargılama gideri ödemelerinin zamanında yapılmadığından icralık olduğu, hükmedilen miktara icra vekâlet ücreti, icra masrafı, takip sonrası faizlerin de ödenmesi ile bütçeye yükün artmasına neden olunduğu tespit edilmiştir.
BULGU 15: Kişilerden Alacaklara Esas Bilgi ve Belgelerin Eksik Olması ve İlgili Hesabın Tam ve Doğruluğunun Teyit Edilememesi
BULGU 16: Sığır Cinsi Hayvanlarin Tanımlanması, Tescili ve İzlenmesi Yönetmeliği Gereği İl Müdürlükleri Tarafından Hazırlanması Gereken Yıllık Raporun Bakanlığa Gönderilmemesi
Sığır Cinsi Hayvanların Tanımlanması, Tescili ve İzlenmesi Yönetmeliği hükümleri gereğince, Bakanlık tarafından hazırlanacak ülke yıllık raporlara dayanak teşkil eden ve hayvan işletmelerinin nokta kontrolleri sonucu düzenlenmesi gereken yıllık raporların Bakanlığa gönderilmediği görülmüştür.
BULGU 17: İçme Sularının Kalite Kategorilerine İlişkin Bildirimlerin İlgili İdarelerce Zamanında Yapılmaması
10.07.2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 421’inci maddesine dayanılarak hazırlanan, İçme Suyu Temin Edilen Suların Kalitesi ve Arıtılması Hakkında Yönetmelik’in 12’nci maddesine göre büyükşehir belediyelerine bağlı su ve kanalizasyon idarelerin içme ve kullanma suyunun, kalite parametrelerindeki oranların izlenmesi amacıyla, verileri 6 ayda bir Bakanlığa bildirmeleri gerekirken bazı idarelerin bildirim yapmadıkları görülmüştür.
DİĞER BULGULAR – B
BULGU 1: Turizm Yatırımlarına Tahsis Edilen Milli Park ve Tabiat Parklarından Elde Edilen Pay ve Bedellerin Döner Sermayeye Gelir Kaydedilememesi (Mülga OSİB)
Tarım ve Orman Bakanlığının Döner Sermaye Yönetmeliği’nin çıkarılmamasından kaynaklı 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’na tabi alanlardan elde edilen gelirlerden bazılarının mülga OSİB döner sermayesi yerine genel bütçeye gelir kaydedildiği görülmüştür.
BULGU 2: Üretimi Teşvik Primi Ödemelerinin, İşletmenin Bünyesinde Görev Alan ve Karın Elde Edilmesinde Emeği Geçen Personele, Katkıları Oranında Yapılmaması (Mülga GTHB)
Tarım ve Orman Bakanlığı Döner Sermaye İşletmelerinin elde ettikleri kâra göre Bakanlık personeline ödenen üretimi teşvik primlerinin ödemelerinde, işletme bünyesinde görev yapan ve kârın elde edilmesinde emeği geçen personel kavramına riayet edilmediği görülmüştür.
BULGU 3: Mali Tablolarla Birlikte Verilmesi Gereken Açıklama ve Notların Bulunmaması
Tarım ve Orman Bakanlığı Döner Sermayeli İşletmelerin 2021 yılı mali tabloları, Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümleri uyarınca, mali tablolar ile birlikte sunulması gereken açıklama ve notların Sayıştaya verilmemiş, bu nedenle mali tablolardaki bilgilerin yeterli, açık ve anlaşılır olup olmadıkları değerlendirilememiştir.
BULGU 4: Kulak Küpelerine Ait Taşınır ve Muhasebe Kayıtlarının Tam ve Doğru Olarak Yapılmaması (Mülga GTHB)
Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Döner Sermaye İşletmesi Hesabından bedeli ödenerek satın alınan hayvan kulak küpeleri il müdürlüklerine teslim edilmesine rağmen, sanki bu işletmeler tarafından küpeler teslim alınmış gibi taşınır işlem fişi düzenlendiği ve sonrasında il müdürlüklerine gönderilmiş gibi taşınır işlem fişi ile çıkışlarının yapıldığı ve böylece taşınır kayıtlarında ve mali tablolarda hayvan kulak küpelerinin eksik raporlandığı tespit edilmiştir.
BULGU 5: Maddi Duran Varlıkların Amortisman Kayıtlarının Hatalı Yapılması (Mülga OSİB)
İşletmenin maddi duran varlık grubunda kayıtlı bulunan amortismana tabi maddi duran varlığın bir kısmı için kayıtlı değerinden fazla amortisman ayrıldığı, bir kısmı için ise hiç amortisman ayrılmadığı tespit edilmiştir.
BULGU 6: Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Muhasebeleştirilmemesi ve Satış ve Lisans Yoluyla Devredilen Haklardan Olan Koşullu Alacakların Nazım Hesaplarda İzlenmemesi
Yürütülen ARGE projelerinde ortaya çıkan ve Araştırma Enstitüleri adına tescil edilen ıslahçı haklarının 260 Haklar Hesabında muhasebeleştirilmedikleri görülmüştür. Geliştirilen bitki çeşitleri, çeşit adayları ve ıslah materyallerinin tohumculuk kuruluşlarına satışı veya lisans yoluyla devri, tohumluk üretimi ve pazarlama haklarının satışı ile çeşit geliştirme amacıyla kullanımına ilişkin Döner sermayeli işletmelere alacak hakkı sağlayan sözleşmelerin ise nazım hesaplarda izlenmediği, tespit edilmiştir.
İrfan Donat
Bloomberg HT Tarım Editörü
idonat@bloomberght.com
