Tütün Eksperleri Derneği 2016 yılı tütün raporunu açıkladı.
Raporda, 2002-2015 yılları arasında değişen tütün sektörü, tütün ekicileri, ithalat ve ihracat rakamlarına yönelik çok çarpıcı veriler var.
Tütün Eksperleri Derneği'nin raporuna göre sektörde 2015 yılı ithalatta rekor yılı olarak kayıtlara geçti.
Tarım sektörü ve ülke ekonomisi açısından oldukça önemli bir konumda bulunan tütün sektörüne yönelik raporda öne çıkan notlara gelin birlikte bir göz atalım.
2002 ürün yılında 405 bin 882 olan tütün üreticisi sayısı 2015 ürün yılı itibarıyla yüzde 86,2 azalarak 56 bine gerilemiş.
Buna paralel olarak da tütün üretimi 2002 yılında 159 bin 521 ton iken yüzde 61,1 azalarak 2015 yılında yaklaşık 62 bin ton civarına gerilemiş.
Aslında bu rakamlar, 4733 sayılı yasanın çıktığı günden bugüne aradan geçen 14 yılda büyük bir tasfiye süreci yaşayan ülke tütüncülüğünün fotoğrafını çeker nitelikte.
Üretimdeki zorluklar ve gelir azlığı nedeniyle genç neslin tarımdan kopuş trendi tütün sektörünün de sorunu.
Raporda, TEKEL’in tütün piyasalarından çekilmesi ve sigara fabrikalarının satılması neticesinde piyasaya tümüyle hakim olan çokuluslu şirketlerin rolü ve sektörde yarattığı etkiye de şu cümlelerle dikkat çekiliyor: “Çok uluslu tütün şirketleri, kendi ürettikleri sigaraların pazar payını artırmak için tamamen yerli tütünden imal edilen sigaraları piyasaya yeterince sunmamaları sonucu; 2000’li yılların başında 36 il 155 ilçede tütün üretimi yapılırken şu an 21 ilimizin 92 ilçesinde tütün üretimi sürdürülebilmektedir.”
TÜTÜNDE İTHALAT ARTIŞI %60'A ULAŞTI
Gelelim rapordaki ithalat ve ihracat rakamlarına...
Türkiye'de 2015 yılında 53 bin 857 ton tütün 382,8 milyon dolar karşılığı ihraç edilmiş. Buna karşılık 2002 yılında 55 bin 800 ton olan tütün ithalatı, 2015 yılında rekor kırarak yaklaşık 92 bin 266 tona ulaşmış. Söz konusu ithalatın bedeli ise 528,4 milyon dolara denk geliyor.
Kısacası 2002 yılından bu yana tütün ithalatındaki artış yüzde 60’a ulaşmış durumda. Yani, yıllarca Türkiye'nin en önemli ihraç kalemlerinden biri olan tütün, 2012 yılında bu üstünlüğünü yitirdi. Türkiye tıpkı bir çok tarım ürününde olduğu gibi tütün ticaretinde de net ithalatçı ülke pozisyonuna düştü.
Tütün fonunun kademeli düşüşünün ithalatı artırdığına vurgu yapılan raporda, “Çiftçilerin eğitimi ve yeni ürün denemeleri için kullanılması gereken milyarlarca dolarlık tütün fonu amacı dışında kullanılmıştır” deniliyor.
Türkiye topraklarında yetişen (yerli) tütünlerin sigaralarda kullanımı 2003 yılında yüzde 42 iken, bu oran 2008 yılında TEKEL’in sigara biriminin özelleştirilmesinden sonra hızla azalarak 2015 yılı itibarıyla yüzde 13,24’e düşmüş.
Hemen hatırlatalım...
Türkiye’de yetiştirilen 62 bin ton tütünün yaklaşık 60 bin tonu oryantal tip tütün. Türkiye, rakip ülkelerle mukayese edildiğinde son yıllarda üretimde yaşanan kan kaybına rağmen oryantal tütün pazarında hâlâ lider konumda.
Raporda, bu noktada ilginç süreç ise şöyle dile getiriliyor: “Özellikle 2010 yılından buyana 'net ithalatçı' olan ülkemize ithal edilen tütünler vasıf olarak da çok düşük. Sağlanan avantajlarla (Tütün fonu, KKDF vd) ithal edilen düşük vasıflı tütünlerle yapılan sigaralar komşu ülkelere ihraç ediliyor, sonra bunların bir kısmı ülkeye kaçak olarak geri dönüyor.”
Tütün Eksperleri Derneği, TÜİK 2013 verilerinden yola çıkarak Türkiye’de tütün ürünleri imalatının yüzde 89,3'ünün yabancıların kontrolüne geçtiğine dikkat çekiyor. Bir başka ifadeyle, Türkiye'de yabancı kontrolünün en yüksek olduğu imalat sektörü tütün ürünleri sanayisi konumunda.
TÜRKİYE'DE SİGARA TÜKETİMİ ARTIYOR
Bir de konunun tüketim tarafına göz atalım.
Hükümetin son yıllarda en önemli argümanı sigara tüketimini düşürmekti ancak son rakamlar sigara tüketiminin yeniden yükselişe geçtiğini gösteriyor.
Son 15 yılda ilk defa 2008-2011 yılları arasında yüzde 15’lik bir düşüş gösteren sigara tüketiminin 100 milyar adedin altına indiğine dikkat çekilen raporda, tüketimin 2012 yılında 8 milyar adetlik artışla tekrar 100 milyar sınırına dayandığı ve 2015 yılı itibarıyla 103,2 milyar adede yükseldiğine dikkat çekiliyor.
Rapora göre, Türkiye 100 milyar adedin üzerinde satış rakamı ile 'sigara tüketimi kullanım oranı'nda dünyanın 10'uncu büyük pazarı, tüketim miktarında da 7'nci büyük pazarı konumunda.
Peki tüketimdeki bu artışın arkasındaki nedenler neler?
Rapora göre sebepler arasında özellikle genç nüfusta artan stabil kullanım oranı, kaçakçılıkla mücadele nedeniyle kayıtdışı ürüne ulaşabilirliğin zorlaşması ve tüketicilerin fiyatları kanıksaması gösteriliyor.
Makro bir tütün politikasının bulunmadığı belirtilen raporda, tütün piyasasının sahipsiz kaldığı, sigarayla mücadelenin adeta Türk tütünü ile mücadeleye dönüştüğüne dikkat çekiliyor.
Raporda, “Kamuoyunda ve bir kısım bürokrasimizde oluşan yanlış intiba sonucu ülkemizdeki sigara tüketiminin kaynağı sanki yurtiçinde üretilen tütün gibi algılanmaktadır. Oysa rakamlar göstermektedir ki ürettiğimiz tütünün yüzde 90’a yakını ihraç edilmektedir” deniliyor.
SİGARA KAÇAKÇILIĞINDAN YILLIK KAYIP 7 MİLYAR TL
2016 yılı itibarı ile sigara üzerindeki verginin yüzde 84 olduğu hatırlatılan raporda, söz konusu vergi yüküyle artan sigara fiyatları sonucu özellikle genç neslin erken yaşta sigaraya başlamasının, orta ve düşük gelir gurubundaki sigara tüketicilerinin ise sigarayı bırakmalarının hedeflendiği belirtiliyor.
Ancak yüksek fiyat ve yüksek verginin bir taraftan da sigara kaçakçılığını körüklediğine dikkat çekilen raporda, “Hazinenin sigara kaçakçılığından kaybı yıllık olarak yaklaşık 7 milyar lira dolayında olduğu tahmin edilmektedir” deniliyor.
Rapora göre, tütün mamullerinde yaşanan kaçak sigaranın payının toplam sigara piyasanın yüzde 15'i civarında olduğu tahmin ediliyor.
Raporda daha pek çok önemli başlık ve sektörün sorunlarına yönelik çözüm önerileri var.
Tarım sektörü adına Tütün Eksperleri Derneği'nin raporunu okumakta fayda var.
İrfan Donat
Bloomberg HT Tarım Editörü
