Türkiye'deki tarım işletmelerinin fotoğrafı

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) "Tarımsal İşletme Yapı Araştırması, 2016" verilerini yayımladı.

Türkiye’de tarım sektörünün mevcut durumunu anlayabilmek ve analiz edebilmek adına bu verileri önemsiyoruz.

Tarımsal işletmelerin fiziksel büyüklüklerinin belirlendiği, tarımsal işletmelerin tip ve ekonomik büyüklüğü temel alınarak sınıflandırıldığı bu araştırma, işletmelere ait temel yapısal istatistikleri de derliyor.

Gelin verilere birlikte göz atalım…

Türkiye'deki toplam tarımsal işletmenin yüzde 5,3'ü sadece büyükbaş ya da küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapıyor.

Arazi olan tarımsal işletmelerin yüzde 25,9’u 20-49 dekar işletme büyüklüğüne sahip.

Tarımsal işletmelerin yüzde 24,5 ile en fazla 200-499 dekar işletme büyüklük grubunda yer alıyor.

Tarımsal işletmelerin yüzde 80,7'si 100 dekardan küçük işletme büyüklük gruplarında yer alıyor.

Bu işletmelerin tasarrufunda bulundurduğu arazi ise toplam arazinin yüzde 29,1’ini oluşturuyor.

İşletmelerin tasarrufundaki arazilerin yüzde 9,7'si nadasa bırakılıyor

Tarımsal işletmelerin tasarrufunda bulunan arazilerin yüzde 69,3'ünde tahıl ve diğer bitkisel ürünler ekiliyor.

İşletmelerin tasarrufundaki arazilerin yüzde 9,7'si nadasa bırakılırken, yüzde 11,9'unda meyve ve diğer uzun ömürlü bitkiler ile içecek ve baharat bitkileri (fidanlık ve örtüaltı dahil) ekiliyor.

Verilere göre, söz konusu arazilerin yüzde 2,2'si sebze ve çilek alanı ile çiçek bahçeleri (fidelik ve örtüaltı dahil), yüzde 2,4'ü daimi çayır, yüzde 1,3'ü otlak (mera), yüzde 0,3'ü sadece hanehalkının kendi tüketimi için kullanılan (mutfak bahçesi) alan, yüzde 2,9'u diğer araziler olarak belirlendi.

Buna göre, tarımsal işletmeler tasarrufundaki arazinin yüzde 97,1'ini tarımsal amaçlı kullanıyor.

Tarımsal işletmelerin arazilerinin %31,4'ü sulanıyor

Tarımsal işletmelerin tasarrufunda bulunan arazilerin sadece yüzde 31,4'ü sulanıyor. Bir diğer deyişle yüzde 68,6’sı sulanmıyor.

Arazinin kullanım şekline göre sulanan alan oranları incelendiğinde, ekilen tahıl ve diğer bitkisel ürün alanının yüzde 34,7'si, sebze ve çilek alanı ile çiçek bahçelerinin (fidelik ve örtüaltı dahil) yüzde 84,1'i sulanıyor.

Meyve ve diğer uzun ömürlü bitkiler ile içecek ve baharat bitkilerinin kapladığı alanın (fidanlık ve örtüaltı dahil) yüzde 37,8'i sulanırken, daimi çayır arazisinin yüzde 29,8'i, kavaklık-söğütlük arazinin ise yüzde 41,5'i sulanıyor.

Tarımsal işletmelerin %17,1’i hem kendi hem de başkasının arazisini işliyor

TÜİK, tarımsal işletmelerin tasarrufundaki tarım arazisinin tasarruf şeklini de inceliyor.

Buna göre, yalnız kendi tarım arazisini (zilyetlik dahil) işleten işletmelerin toplam işletme içindeki oranı yüzde 79,5 iken işledikleri tarım arazisinin toplam tarım arazisi içindeki oranı ise yüzde 59,9 olarak belirlenmiş.

Tarımsal işletmelerin yüzde 17,1’i hem kendi arazisini hem de başkasının arazisini işliyor.

Kendi arazisi olmayan işletmelerin yüzde 3,3'ü yalnız kira ve yalnız ortakçılıkla tuttuğu araziyi, yüzde 0,1'i ise iki ya da daha fazla tasarruf şekli ve diğer tasarruf şekilleriyle arazi işliyor.

TÜİK verilerine göre işletmelerin tarım arazisi parça sayısı incelendiğinde, işletme başına düşen tarım arazisi parça sayısı 5,9 adet olup tarım arazisi ortalama parça büyüklüğü ise 12,9 dekar olarak tespit edildi.

Büyükbaş hayvanı olan işletmelerin %44,5'inde 1-4 baş hayvan var

Büyükbaş hayvanı (sığır ve manda) olan tarımsal işletmeleri büyükbaş hayvan sayısına göre inceleyen TÜİK'e göre işletmelerin yüzde 44,5'inin ahırında 1-4 baş hayvan mevcut. İşletmesinde 5-9 baş hayvanı olan işletme sayısı toplam işletmelerin yüzde 22,2'sini oluşturuyor.

İşletmesinde 10-19 arası büyükbaş hayvanı olan ahırların oranı toplam işletme sayısının yüzde 17'sine denk gelirken, 20-49 baş arası büyükbaşı olan işletmelerin oranı ise yüzde 11,8 seviyesinde.

50-149 baş hayvanı olan işletmelerin oranı yüzde 3,9 iken, 150-299 arası hayvana sahip olan işletmelerin oranı yüzde 0,4 civarında.

300 baş ve üstü hayvana sahip işletme sayısı ise Türkiye'deki toplam işletmelerin yüzde 0,2'sini oluşturuyor. Ancak söz konusu işletmelerin toplam büyükbaş hayvan sayısı ise Türkiye'deki büyükbaş hayvan sayısının yüzde 14,4'üne tekabül ediyor.

Türkiye’de hayvancılık politikalarına yön verilmesinde de söz konusu büyük işletmelerin etkisi ve rolünün büyük olduğu biliniyor.

Küçükbaş hayvanı olan işletmelerin %28,5’i 50-149 baş arası hayvana sahip

Gelelim küçükbaş tarafındaki duruma…

Küçükbaş hayvanı olan işletmelerin yüzde 11’inde 1-4 baş arası hayvan bulunuyor. Küçükbaş hayvan sayısı 5-9 arasında olan ağılların toplamdaki payı yüzde 10,3 seviyesinde.

İşletmelerinde 10-19 arası küçükbaş hayvanı olan işletmelerin oranı yüzde 14 iken, 20-49 arası hayvanı olan işletme oranı yüzde 17,7 civarında.

İşletmelerin yüzde 28,5’inin ağılında ise 50-149 baş arası hayvan bulunuyor. Zaten Türkiye’de küçükbaş hayvancılık yapan işletmelerin çoğunluğu bu kategoride yer alıyor.

150-299 arasında küçükbaş hayvana sahip olan işletme oranı yüzde 12,3 iken 300 ve üzeri sayıda küçükbaş hayvanı olan işletmelerin sayısı sadece yüzde 6,2 seviyesinde.

Ancak burada yine önemli bir noktaya dikkat çekmekte fayda var.

300 ve üzeri küçükbaşa sahip olan işletmelerin oranı toplam içinde yüzde 6,2 olurken, söz konusu işletmelerin sahip olduğu küçükbaş hayvan sayısı, Türkiye’deki toplam küçükbaş hayvan varlığının yüzde 36,3’ünü oluşturuyor.

Tarımsal işletmelerin beşte birinin ekonomik büyüklüğü 10 bin TL’nin altında

TÜİK, tarımsal işletmelerin ekonomik büyüklüklerine göre dağılımını da paylaşmış.

İşletmelerin yüzde 21,7’sinin ekonomik büyüklüğü 6 bin 660 TL’den az.

6 bin 660 TL ile 26 bin 640 TL arası ekonomik büyüklüğe sahip işletmelerin toplamdaki payı yüzde 36,6 seviyesinde.

26 bin 640 TL ile 83 bin 250 TL arası ekonomik büyüklüğe sahip işletmelerin oranı yüzde 27,5 iken, işletmelerin yüzde 12,7’si ise 83 bin 250 lira ile 333 bin TL arasında bir ekonomik büyüklüğe sahip.

333 bin TL ile 832 bin 500 TL arası ekonomik büyüklüğe sahip işletmelerin oranı yüzde 1,4 seviyesinde ve 832 bin 500 TL ve üzerine ekonomik büyüklüğe işletmelerin oranı toplamın yüzde 0,3’ü civarında.

Hanehalkı fertlerinin %37,4'ü yılda ortalama 225 gün ve daha fazla çalıştı

Araştırmada tarım işinde çalışma süresi gruplarına göre de veriler paylaşılmış.

Hanehalkı fertlerinin kendi tarım işletmesinde çalışma süreleri incelendiğinde yüzde 37,4'ü yılda ortalama 225 gün ve daha fazla çalışıyor.

Yüzde 11,5’i 169-224 gün arası çalışırken, yüzde 13,7’si 113-168 gün arası çalışıyor.

Hanehalkı fertlerinin yüzde 16,5’i kendi tarım işletmelerinde 56-112 gün çalışırken, yüzde 20,9’u 56 günden daha az çalışıyor.

İrfan Donat

Bloomberg HT Tarım Editörü