Patates ve soğan…
Patates ve soğan fiyatlarındaki sert yükseliş neredeyse 80 milyonun gündeminde.
Vatandaş dolar ve euro kurundaki hareketi takip eder gibi patates ve kuru soğan fiyatlarını takip eder oldu.
Sosyal medyada patates, soğan paylaşımları rekor kırıyor.
Marketlere baktığımızda fiyatları 5-6 lira seviyelerinde.
Peki, geçen aya kadar 2 lira seviyelerindeki patates ve kuru soğanda bu noktaya nasıl gelindi?
Öncelikle şunu belirtmekte fayda var.
Tıpkı diğer tarım ürünlerinde olduğu gibi patates ve soğanda da maalesef bir üretim planlamasına sahip değiliz.
Türkiye’de her yıl iç tüketimin ne kadar olduğu, ne kadarlık bir ihracat gerçekleştirildiği az çok tahmin ediliyor ama ona göre bir üretim planlaması maalesef yapılamıyor.
Bu fiyat artışlarının ardında 3 temel etken söz konusu.
EKİM ALANLARI VE ÜRETİM AZALIYOR
İlki patates ekim alanlarındaki daralma.
Gerek maliyetler gerekse fiyatlardaki istikrarsızlık nedeniyle çiftçi, patates üretmek konusunda eskisi kadar istekli değil.
Zaten bunu TÜİK verileri de teyit ediyor.
2000 yılında 2 milyon 50 bin dekar alanda gerçekleşen patates üretimi 2017 yılına geldiğimizde 1 milyon 428 bin dekara kadar geriledi.
Yani son 17 yılda patates ekim alanı yaklaşık yüzde 30 daralmış durumda.
Ekim alanındaki bu daralma haliyle üretim miktarını da olumsuz etkiliyor.
2000 yılında 5 milyon 400 bin ton seviyesindeki patates üretimi 2017 yılına geldiğimizde 4 milyon 800 bin tona geriledi. Bu da son 17 yılda patates üretiminin yüzde 11 azaldığı anlamına geliyor.
Ekim alanlarındaki sert düşüşe rağmen üretimdeki düşüşü sınırlayan faktör ise dekar başına verimdeki artış.
2000 yılında 63 milyon olan nüfus son 17 yılda yüzde 27 artarak bugün 80 milyonu aştı. Turist sayısı artıyor. Hem iç tüketim hem de ihracat tarafında bir artış söz konusu.
Ama böyle bir ortamda patateste benzer bir üretim artışından bahsetmek mümkün değil. Hatta gerileme söz konusu.
Kuru soğanda da tablo çok farklı değil… Ekim alanlarında ve haliyle üretimde önemli kayıplar söz konusu.
Üretimdeki azalış 2018 sezonu için de geçerli.
TÜİK’in bitkisel üretim birinci tahminlerine göre patates üretiminin yüzde 1 azalması bekleniyor.
Kuru soğandaki azalış yüzde 6,4 seviyelerinde tahmin ediliyor.
İLK HASATTA MİLDİYÖ HASTALIĞI
Patatesin ilk hasadı Çukurova bölgesinde gerçekleşti ancak bu yıl hasat döneminde yaşanan aşırı yağışlar sonucu ortaya çıkan mildiyö hastalığı da rekoltede önemli kayıplara neden oldu.
İşte fiyatlar tam da bu dönemde yükselişe geçti.
Adana’dan sonra hasat önümüzdeki haftalarda İzmir-Ödemiş, Konya, Kayseri, Niğde, Nevşehir ve Sivas’ta başlayacak. Buralarda hasadın başlamasıyla birlikte fiyatların 2-3 haftaya kadar normal seviyelere gelmesi bekleniyor.
PAZARLAMA SORUNU
Patates tarafındaki sorun sadece üretim planlaması ve hastalıklarla ilgili değil.
Pazarlamada da ciddi bir sorunumuz var.
Şubat-Mart aylarında çıkan haberleri hatırlıyorsunuzdur.
Niğde ve Nevşehir’deki depolarda 600 bin ton civarında patatesin kilogramı 30-60 kuruşa alıcı beklediği ve depolarda çürüme riski olduğu haberleri yayınlanmıştı.
Hatta Ziraat Odaları Birliği patates tüketiminin teşvik edilmesini isterken, üreticiler de söz konusu ürüne ihracat teşviki talebinde bulunuyordu.
Sonuç itibariyle depodaki 600 bin ton patatesin yaklaşık 450-500 bin tonu ihraç edildiği belirtiliyor. Özellikle son 1-2 ayda Rusya’ya ciddi bir patates ihracatı olduğu kaydediliyor.
Geriye kalan 100 bin tonun ise bir kısmının maalesef çürüdüğü, bir kısmının ise iç piyasaya verildiği kaydediliyor.
Ama gelin görün ki pazarlama tarafındaki plansızlık bile-hasat dönemindeki geçiş süreci nedeniyle-fiyatları kısa süreliğine de olsa yukarı çekti.
STOKLAMA SÖZ KONUSU DEĞİL
Nevşehir Ziraat Odası Başkanı Salih Çelikbaş, “Çiftçinin elinde geçen sezondan patates kalmadı. O yüzden stoklama söz konusu değil” diyor.
Adana-Seyhan Ziraat Odası Eski Başkanı Süleyman Girmen ise patates ve soğandaki fiyat artışlarının altında iki temel faktörün yattığını söylüyor.
Sorunun bilinçsiz üretimden kaynaklandığını ifade eden Girmen, “İki aşamalı sorun, üretimdeki plansızlık ve pazarlamadaki organizasyon eksikliği olarak karşımıza çıkıyor” diyor.
İTHALAT ÇÖZÜM MÜ?
Patates ve soğanda fiyatların 6 lirayı aşması üzerine konu hükümetin de gündemine girdi.
Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci, soğan ve patates ithalatına yeşil ışık yakarak, “Soğan-patates fiyatlarıyla ilgili aşırı oynaklık görüyoruz. Konuyla ilgili müdahalemiz başladı. Tarım Bakanlığı olarak bakıyoruz. Bu ürünlerin ithalatına müsaade edeceğiz. Soğan ve patatesin Türkiye'ye gireceği miktar ve ülke belli. Soğan, patates fiyatında spekülasyona izin vermeyiz" dedi.
Fiyatı artan her tarım ürünü için gündeme gelen ithalat hamlesi şimdi de patates ve soğan için geldi. Ancak tıpkı diğer ürünlerde olduğu gibi burada da çözümün ithalattan değil yapısal reformlardan ve içerideki üretimi planlamaktan geçtiğini düşünüyoruz.
Hatırlayacağınız üzere 2015 yılının Mayıs ayında da patates fiyatlar yine 5-6 lira seviyelerini görmüş ve medyada günlerce geniş şekilde yer almıştı.
Sonrasında yeni hasat dönemiyle birlikte fiyatlar aşağı çekilmiş ve patates gündemden düşmüştü.
Ancak üretim planlamasından pazarlamaya kadar kronikleşen sorunlar o günlerde de yine çözülmeden rafa kaldırıldı.
Bugün raftan inen bu sorunları birkaç hafta sonra yeniden rafa kaldırırız.
Tarımda yapısal reformları gerçekleştirmediğimiz sürece önümüzdeki yıllarda patates ve soğan fiyatlarını daha çok konuşuruz.
İrfan Donat
Bloomberg HT Tarım Editörü
