İLAYDA KILIÇAY

Sri Lanka, 1948'de İngiltere’den bağımsızlığını kazanmasından bu yana en büyük ekonomik krizle karşı karşıya. Ülkede vatandaşlar gıda kıtlığına karşın uyarılırken, kilometrelerce uzayan yakıt kuyrukları ölümlere yol açıyor.

Ekonomik kriz nedeniyle muhalefetin artan baskısı sonrası 9 Mayıs'ta istifa eden Başbakan Mahinda Rajapaksa’nın ardından 22 milyon nüfuslu ada ülkesi Sri Lanka'nın yeni başbakanı Ranil Wickremesinghe ülkenin ekonomik krizde olmasının nedeninin önceki yönetim olduğunu belirtti. Wickremesinghe, ülkede gıda kıtlığının yaşanabileceğini belirterek, “Herkesin durumun ciddiyetini kabul etmesi konusunda uyarıyorum” dedi.

Hindistan’ın medya şirketi NDTV’de kıdemli muhabir olan Sreeja MS, ülkenin içinde olduğu ekonomik krizden Rajapaksa ailesinin sorumlu olduğunu belirtirken, “Günümüzün Sri Lanka’sı insanların temel ihtiyaçlarına erişemediği, gaz ve yakıt bulmak için sokaklara döküldüğü hatta su tedarikinin kesintiye uğradığı bir yer. Yine de Cumhurbaşkanı Gotabaya Rajapaksa tahtını terk etmeyecek ” diye konuştu.

Ülkenin geldiği nokta hakkında Bloomberg HT'nin sorularını yanıtlayan MS, Ülkenin dış borçlarını ödeyememesi nedeniyle Sri Lanka’nın kredi notunun 2020’de düşmeye başladığını belirtti. MS, Sri Lanka'da yaşanan durumu şöyle özetledi:

“Rajapaksa’nın tekel kararları ve art arda gelen hükümetler, harcamalarıyla ülkenin ulusal gelirini aşmaya zorladı ve sonunda Sri Lanka’yı uluslararası finans piyasalarının dışında tuttu. Analistler ve muhalefet liderleri tarafından harekete geçmeleri konusunda uyarılmasına rağmen, Rajapaksa ülkenin gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 5'ini oluşturan turizm sektörünün toplanmasını bekleyerek ülke ekonomisinin canlanacağını umdu. Ardından vergi kesintileri ve kimyasal gübre yasağıyla ülke, azalan dış rezervlere büyük ölçüde bağımlı hale getirildi.”

Yakıt bulunamadığı için okulların kapatıldığı Sri Lanka’da akaryakıt istasyonlarının önündeki kuyrukların kilometreleri bulduğu belirtiliyor. Toplu taşımanın yaklaşık yüzde 60’ının kesintiye uğradığını belirten MS, “Zengin ya da fakir tüm Sri Lanka vatandaşları yakıt kuyruklarında en az 15-24 saat harcıyorlar. Mağazalarda süt tozu tükendi, bu da birçok kişiyi günde sadece bir öğün yemekle idare etmeye zorluyor” dedi.

“Çin, borç yapılandırma talebini de geri çevirdi”

MS, “Bu krizden tek kurtulan Gotabaya Rajapaksa oldu. Ancak Galle Face'de istifasına yönelik protestolar gittikçe artıyor. Sri Lanka'daki insanlar bugün tek bir amaç için birleşmiş durumda” diye belirtirken yardım için ülkelere ulaşarak bir çıkış yolunun arandığını belirtti. MS, Sri Lanka’da yaşanan ekonomik krizin nedenlerinden biri olarak nitelendirdiği Çin’in ise borç yapılandırma talebini reddettiğini belirtti. MS, “Ülkenin dış borcu 51 milyar dolar. Temel ihtiyaç ürünlerindeki kıtlığı acilen gidermek için en az 75 milyar dolara ihtiyaç var ve hazine 1 milyar doların altına düştü” dedi.

Gelişmelere ilişkin Bloomberg HT'nin sorularını yanıtlayan Sri Lanka’nın günlük gazetesi Ceylon Today’de editör yardımcısı olan Sulochana Ramiah Mohan ise bugün ülkede yaşanan ekonomik krizin başlıca nedeninin 2019’da aşırılıkçı gruplar tarafından düzenlenen bombalı saldırılar olduğu görüşünde. Mohan, “Ülke ekonomisinin saldırılardan çok kötü şekilde etkilendiğini bilmiyorduk. Saldırıların ardından turizm sektörü başta olmak üzere ekonomide iyileşme yoktu. Yeniden canlanmayı denedik ancak 2020’nin sonuna kadar ülkeye turist girişi olmadı” dedi.

“Ülkenin 2,5 yıldır hiçbir geliri yok”

Ekonomik krizin ülke halkı tarafından beklenmedik olduğunu belirten Mohan, “Ülkenin iki buçuk yıldır hiçbir geliri yok. Paramız bitti, borçları ödeyemiyoruz. Bugün olanlar tamamen şok edici. Çin projelerinden hiçbir getiri alamadık. Bunun yanı sıra liman kenti projesi neredeyse tamamlandı. Beklendiği gibi Çinli geliştiriciler proje için herhangi bir yatırımcı bulamadı. Öyle bir noktadayız ki, ülkede dolar yok ve hiçbir ülke ile işlem yapamıyoruz. Sonunda bu senaryo siyasi bir ayaklanmaya dönüştü ve hükümetle olan bağlarımızı kaybettik” diye konuştu.

Mohan, Sri Lanka Merkez Bankası’nın 3 trilyondan fazla para bastığını ve basmaya devam edeceğini aktardı. Protestoların yoğunlaştığı Mart ayından bu yana Sri Lanka rupisi dolar karşısında yüzde 43’ten fazla değer kaybetti.

Hükümetin Uluslararası Para Fonu (IMF) ile temasta olduğunu belirten Sulochana, sonuca ulaşılıp ulaşılmayacağından emin olmadıklarını söylerken IMF Başkanı Kristalina Georgieva, Sri Lanka’nın kreditörleriyle yapılandırma için görüşme halinde olduklarını belirtti.

“Üç ay sonra her şey daha da kötüye gidecek”

Kötü gelen veriler nedeniyle hiçbir ülkenin Sri Lanka’ya yardımcı olmak istemediğini belirten Mohan ülkedeki ekonomik görünümü şu sözlerle anlattı:

“Kovid-19 tüm insanlığı olağan dışı şekilde etkiledi ancak ülkedeki mali kriz önlenebilirdi. Biliyoruz ki çok fazla yolsuzluk oldu ve sadece başbakanın değişmesi yetmeyecek, paranın geri alınması da gerekli, gelecek belirsiz. Ülkede ulaşım olmadığı için 18.45’te ofisten ayrıldım ve eve 22.00’de vardım, bebekler ise süt içemiyor.”

Yüzde 80’den fazla ilaç ithalatı yapan Sri Lanka’nın rezervlerinde Döviz bulunmaması nedeniyle ülkede sağlık sektörü çökmek üzere. İlaç kıtlığı yaşanan Sri Lanka’da doktorlar bunun yakın zamanda ölümlere neden olabileceği konusunda uyardı.

Bloomberg HT'nin ulaştığı Sri Lanka’da yaşayan İnşaat Mühendisi Nuzly Hameem ise ülkede inşaat projelerinin yürümediğini ve elektrik kesintileri nedeniyle bilişim sektörünün çöktüğünü söyledi. Hameem, “Kötü yönetim ve yolsuzluk bu durumda olmamızın nedeni. Rajapaksalar bu krizin arkasındaki ana nedenlerden biri, bu ülkeye yaptıklarının hesabını vermelerini istiyoruz” diyen Hameem şunları söyledi: “Alt ve orta sınıfların neredeyse tamamı günlerinin yarısını güneş ve yağmur altında yolda geçiriyor. Orta gelire sahip insanların parası var ama ülkede satın alınabilecek temel ürünler yok, geri kalanının ise parası yok. İnsanlar hüsrana uğradı ve politikacılara da kızgınlar. Bizler acı çekerken onlar hayatlarını en iyi şekilde yaşıyor. Sorumluluğa ihtiyacımız var.” diye konuştu.

“Aylık 500 milyon dolarlık yakıt ihtiyacı var”

Sri Lanka Dünya Bankası’ndan 160 milyon dolar borç almış, Başbakan Wickremesinghe ise paranın yakıt tedariki içip kullanılıp kullanılamayacağının görüşüleceğini belirtmişti. Konuya ilişkin konuşan Hameem, “Dünya Bankası’nın yardımına minnettarız bu bazı temel hususları kolaylaştıracaktır. Ama büyük resme bakıldığında, Sri Lanka'nın yakıt için ayda 500 milyon dolara yakıt ihtiyacı var ancak yolumuza çıkan tüm yardımları takdir ediyoruz” dedi.