La Nina tarım ve tedarik zincirinde yeni risk dalgası yaratıyor
-
Asya'da ölümcül seller ve ABD'de erken kar fırtınaları, Pasifik'teki soğuma döngüsü La Nina'nın geri dönüşüne işaret ediyor. Son La Nina yıllarında küresel kayıplar 258 milyar dolar ile 329 milyar dolar aralığında gerçekleşti.
Asya’da ölümcül seller ve ABD’de erken kar fırtınaları, hava koşullarını sertleştiren La Nina’nın geri dönüş sinyalini veriyor.
Son altı yılda beşinci kez meydana gelmeye başlayan La Nina, Pasifik sularındaki soğumayla tanımlanan doğal bir döngü olsa da ekonomiler üzerinde zincirleme etkiler yaratabilen, küresel ölçekte felaket riskini büyütebilen bir iklim deseni olarak öne çıkıyor.
Sigorta brokeri ve veri analiz firması Aon verilerine göre, son La Nina yıllarında küresel kayıplar 258 milyar dolar ile 329 milyar dolar aralığında seyretti. Verilere göre hasar toplamları yıl bazında dalgalansa da genel yönün net olduğu vurgulanıyor: Aşırı hava olayları, kayıpları yukarı itiyor.
La Nina kuraklık ve şiddetli yağışları aynı anda yoğunlaştırabilen, tropik Pasifik’te daha aktif fırtınaları besleyebilen ve Atlantik kasırgalarını güçlendirebilen bir desen olarak tanımlanıyor. Veriler, geçmiş dönemlerde bu desenin Los Angeles yangınlarını (Ocak) ve 2024’te güney ABD’de 250’den fazla can kaybına yol açan Hurricane Helene’i etkileyen koşullara katkı vermiş olabileceğini gösteriyor.
Bloomberg'in haberinde mevcut La Nina’nın son altı yıldaki beşinci La Nina olmasına dikkat çekilirken, son çeyrek yüzyılda El Nino’lara kıyasla daha fazla La Nina görülmesine dönük bir eğilimden söz ediliyor.
Bilim insanları söz konusu kaymayı hâlâ incelerken, bazı görüşler iklim değişikliğinin döngüyü etkileyebileceğini, diğerleri ise doğal değişkenliği işaret ediyor.
Environmental Development dergisinde yayımlanan bir araştırmaya atıfla; La Nina’nın mısır, pirinç ve buğdayda daha düşük verimlerle ilişkilendirildiği belirtiliyor.
Enerji tarafında ise ABD’nin kuzeyi ile Çin ve Japonya’da daha soğuk koşulların yerleşmesiyle enerji talebinin artma eğiliminde olduğu, bunun yakıt tüketimini yükseltip kamu hizmeti sağlayıcıları üzerinde baskı yaratabileceği aktarılıyor.
Araştırmalar, bu etkilerin aynı anda devreye girebileceğini; bazı emtialarda fiyatları yukarı itebilirken, bazılarını da sıkıştırabileceğini vurguluyor.
Aon'un araştırmasına göre, zayıf bir La Nina’nın bile ciddi etkiler yaratabileceği not ediliyor. World Weather Attribution analizi kapsamında fırtınayı inceleyen araştırmacı ekibe göre; tropik siklonlar ve yıkıcı sellerin yer aldığı bir dizinin Güney ve Güneydoğu Asya’da 1.600’den fazla ölüme ve en az 20 milyar dolar kayba yol açtığı belirtiliyor.
Bloomberg’in derlediği verilere göre; Vietnam ve Tayland’da Kasım ve Aralık aylarında yaşanan seller en az 500 kişinin ölümüne ve 16 milyar doların üzerinde hasar ve kayba neden oldu. La Nina’nın rolünün bu felaketlerde kesin olmadığı ancak desenin geçmiş davranışıyla “tutarlı” göründüğünü aktarılıyor.
Climate Analytics CEO’su Bill Hare ise şu değerlendirmeyi yapıyor: “La Nina’nın Güneydoğu Asya’da normalin üzerindeki yağışlara katkısı, can kayıplarına ve altyapı hasarına yol açıyor.”
Araştırmada, Çin’de normalin altındaki sıcaklıkların kışlık buğday üretimini tehdit edebileceği belirtiliyor. Bununla birlikte, mevcut La Nina’nın zayıflığının etkileri sınırlayabileceği de not ediliyor.
Güneydoğu Asya’da palm yağı üreticileri için ise daha yoğun yağışların hasat ve taşımayı aksatabileceği, bunun da aylık üretim ile yağ çıkarma oranlarını etkileyebileceği belirtiliyor. Öte yandan artan nemin 5–12 ay içinde ağaçların toparlanmasına ve salkım oluşumuna katkı vererek olumlu etki yapabileceği de aktarılıyor.
ABD görünümü: Kuzeyde daha soğuk ve karlı; güneybatıda kuraklık eğilimi
Clark University’den coğrafya profesörü Abby Frazier’a göre, Kuzey Amerika’da La Nina genellikle Batı Kanada, Pasifik Kuzeybatısı, Kuzey Rocky Dağları ve Büyük Göller bölgesinde daha soğuk ve daha karlı koşullarla ilişkilendiriliyor.
ABD’nin güneybatısında La Nina’nın genellikle kuraklığa eğilim yarattığı; bunun Güney Kaliforniya’ya uzanabileceği belirtilirken, aynı zamanda farklı desenlerin beklentiyi tersine çevirebildiğine dikkat çekiliyor.
Küresel risk haritası: Brezilya’da yağış düzensizliği takibi
Dünyanın en büyük soya ihracatçısı Brezilya’da, La Nina’nın güney büyüme bölgelerinde yağışı azaltabileceğine dair izleme yapıldığı belirtiliyor.
Meteorolog Marco Antonio dos Santos, tahminlerin ülkenin merkez ve güneyinde düzensiz yağışlara işaret ettiğini; ancak 20 günden uzun süren kurak dönem sinyali olmadığı için endişelerin şimdilik daha sınırlı olduğunu aktarıyor.
Brezilya’nın en güneyindeki Rio Grande do Sul eyaletinde soya ekimlerinin bir miktar geciktiği, ancak ilerlediği, riskin Aralık’ta daha kuru bir döneme kayabilmesi olduğu belirtiliyor.
Ignitia’nın baş bilim sorumlusu Andreas Vallgren ise düzensiz yağışın bazı tarlalara fayda sağlayıp bazılarında zarar yaratabileceğini; asıl riskin yağışın “mevsim dışı” gelmesi ya da kritik büyüme dönemlerini pas geçmesi olduğunu söylüyor ve bu durumun tarımsal faaliyeti “kötü olasılıklı bir piyango”ya çevirebildiğini ifade ediyor.
Aon'un araştırma notunda mevcut La Nina’nın şu sıralar zirve yapıyor olabileceği ya da önümüzdeki haftalarda zirveye ulaşabileceği; ardından ekvatoral Pasifik’te koşulların nötre gerilemesinin beklendiği aktarılıyor. Ancak Pasifik’in normale dönmesinin, küresel hava koşullarındaki dalgalanmanın hemen biteceği anlamına gelmediği; La Nina koşullarının aylarca sürebileceği not ediliyor.