Ukrayna krizinin ekonomik etkileri hakkında bilmeniz gerekenler

Konuşmasının ardından Putin, Kremlin Sarayı'nda sırayla sözde Donetsk Halk Cumhuriyeti, ardından sözde Lugansk Halk Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanıyan kararnameyi imzaladı. İmza töreninde söz konusu yönetimlerin temsilcileri de hazır bulundu.

Rusya'ya olası yaptırımlar hakkında bilinmesi gerekenler ise şöyle:

ABD, Rusya’ya hangi yaptırımları uyguluyor?

İran’dan sonra Rusya; ABD’nin son 10 yılda ki yaptırımlarına en fazla maruz kalmış ülke konumunda.

Putin’e yakın siyasiler ve iş adamları mevcut durumda zaten ABD’li gerçek ve tüzel kişileri ile iş yapamıyor. Rosneft, Gazprom, Sberbank ve VTB Group’un mevcut durumda uluslararası operasyonları baskı altında.

ABD Başkanı Biden döneminde getirilen ek kısıtlamalarla; Rusya herhangi bir tahvil ihracında ilk ihraca çıkışında ABD’li finans kurumları bu ihraçlara talepte bile bulunamıyor.

Hangi yaptırımlar gelebilir?

Potansiyel yaptırımlar arasında ABD’nin Rus Rublesi konvertibiletesini kısıtlaması ya da Kuzey Akım 2 doğalgaz boru hattına yönelik ek yaptırımlar söz konusu olabilir.

Putin ve yakınlarının dünya bankacılık sistemine bireysel erişimi kısıtlanabilir.

Rusya ihracatına yönelik belli kısıtlamalar söz konusu olabilir. Bu durumda uçak ve makine parçalarından, oyun konsolu ve cep telefonlarına kadar bir çok Rusya’ya yapılan ihracatta control söz konusu olabilir.

Ancak en olası yaptırım Rusya’yı küresel Swift sisteminden dışlamak olacaktır. Ancak bu cezalar tamamen ABD’nin tek başına karar alabileceği konular değildir. Örneğin Avrupalı ülkeler bu yaptırımdan yana olmayabilir zira; Moskova’nın döviz piyasasına erişiminin durması halinde; Rusya’nın bölgeye enerji akışını kesmesi ile 1970’den bu yana yaşanabilecek en büyük enerji kriziyle karşılaşmaktan korkuyorlar.

Mevcut yaptırımlar neden uygulanıyor?

Rusya’nın 2014 yılında Ukrayna’nın Kırım yarımadasınını ilhak etmesinin ve Ukrayna’nın Doğu yakasında ayrılıkçı çatışmaları desteklemesinin ardından dönemin ABD Başkanı Barack Obama tarafından bir dizi yaptırım kararı alındı.

ABD İstihbarat teşkilatlarının Moskova’nın Donald Trump tarafından 2016 yılında kazanılan ABD Başkanlık seçimlerine müdahale ettiğinin kanıtlanması ile yaptırımların şiddeti yükseldi.

2018'de, Trump yönetiminde, Rusya'nın “dünya çapındaki kötü niyetli faaliyetine” yanıt olarak alınan bir başka yaptırım serisi, en çok Oleg Deripaska'nın United Co. Rusal'ını vurdu ve bir süreliğine 140 milyar dolarlık küresel alüminyum endüstrisine erişimini sınırladı.

ABD'nin diğer yaptırımları, Putin hükümetini 2018'de İngiltere'de eski çifte ajan Sergei Skripal ve kızına yaptığı sinir gazı saldırısı nedeniyle cezalandırmayı amaçlıyordu. Bunların yanı sıra Suriye ve Kuzey Kore ile yapılan anlaşmalarla bağlantılı yaptırımlar ve Kuzey Akım 2'nin inşasında yer alan şirketlere yönelik yaptırımlar da mevcut durumda Rusya’nın sicilinde yer alıyor.

Biden hiç yaptırım uygulamadı mı?

Biden hükümeti 2021 yılında göreve geldiğinde ilk etapta Rusya’ya daha fazla yaptırım sözü vermişti ancak ilişkilerin daha kötü hale gelmemesi için yaptırımların suçla “orantılı” hale

getirmeyi seçtiğini söyleyerek daha fazlasından vazgeçti.

Daha fazla yaptırımın suçla “orantılı” olması gerektiğini söyleyen ABD Başkanı Joe Biden aslında göreve gelir gelmez inceleme emri verdiği 4 konudan da geldi. Mart ve Nisan 2021'de uygulanan yaptırımlar: 2020 seçimlerine müdahale, Rusya'nın Afganistan'daki ABD askerlerine ödül verdiği raporları, Teksas tabanlı yazılımın hacklenmesi tedarikçisi SolarWinds Corp. ve muhalefet lideri Alexey Navalny'nin zehirlenmesi ve hapse atılması.

Rusya’ya başka kimler yaptırım uyguluyor?

Avrupa Birliği, Kırım'ın ilhakına yanıt olarak Rusya'nın finans, enerji ve savunma sektörlerine yaptırımlar uyguladı. Japonya da bu yaptırımlara katıldı.

AB ayrıca Navalny'yi öldürmeye teşebbüsten ceza olarak altı Putin müttefikini kara listeye aldı.

İngiltere, kısıtlamaların Brexit'ten sonra etkin bir şekilde çalışmaya devam etmesini sağlamak için Avrupalı müttefikleriyle birlikte Rusya'ya yaptırım uyguladı.

Tüm bu yaptırımların etkisi şimdiye kadar ne oldu?

Aslında bunu ölçmek oldukça zor. Zira Rusya’da şimdiye kadar uygulanan bütün yaptırımların üstesinden gelebileceğini savunuyordu.

Ancak buraya kadar uygulanan yaptırımlar içerisinde en somut etkinin hissedildiği yaptırım; Rusal'ı hedef alan Nisan 2018 yaptırımları oldu. Bu yaptırımların neticesinde küresel alüminyum tedarik zincirini bozdu ve kısa bir süreliğine fiyatları yüzde 30 oranında artırdı.

Bu yaptırım; otomobil üreticileri, gazlı içecek üreticileri, dünyanın en büyük madencileri ve alüminyum ticaretini finanse eden büyük bankalar dahil olmak üzere Avrupa, ABD ve Asya'daki alüminyum tüketicilerini etkiledi.

Rusal üzerindeki yaptırımlar, Deripaska'nın sahipliğini azaltmayı ve kontrolü bırakmayı kabul etmesinin ardından 2018'in sonlarında kaldırıldı.

Peki dünya ticaretinde Rusya ve Ukrayna'nın durumu nasıl?

Rusya’nın en büyük dış ticaret partnerleri arasında büyüklük sıralamasına göre; Çin, Almanya, ABD, Belarus, Birleşik Krallık, Türkiye, İtalya Ve Hollanda yer alıyor.

En fazla ihracat yaptığı ülkelerde Çin, Birleşik Kralık, Almanya, Türkiye, ABD yer almaktadır.

En fazla ithalat yaptığı ülkelerde Çin, Almanya, ABD, Belarus, İtalya yer almaktadır. Türkiye; Rusya’nın en fazla ithalat yaptığı 9. Ülke konumundadır.

Ukrayna’nın en büyük dış ticaret partnerleri Çin, Rusya, Almanya, Polonya ve Türkiye’dir.

En fazla ihracat yaptığı ülkeler Çin, Rusya, Polonya, Türkiye ve İtalya; en fazla ithalat yaptığı ülkeler Çin, Almanya, Rusya, Polonya ve ABD’dir.

Emtia piyasasında Rusya’nın önemi ne kadar?

Rusya emtia piyasasında enerjiden, gıdaya, değerli metallerden sanayi metallerine her üründe önemli oyuncu konumundadır. Dünya üretiminden Rusya ihracatının aldığı paya baktığımızda;

Paladyum yüzde 45 ile listennin en üst sırasında yer alıyor. Platinde yüzde 15, altında yüzde 9 ve petrolde yüzde 8,5 ile önemli paydaş konumdadır. Ülkenin üretim rakamlarına bakarsak 2020 rakamlarına istinaden; 398 milyon ton kömür, 100 milyon ton demir cevheri, 74 milyon ton çelik ve 694000 milyon metreküp dogalgaz tedariği sağladı.

Avrupa Birliği ile Rusya’nın ticari ilişkileri nasıl?

Avrupa Birliği ile Rusya arasında önemli ticaret ortaklığı bulunuyor. 27 üyeli birliğin en önemli 5 ticaret ortakları arasında Rusya yer alırken; emtia ürünlerinden hizmet sektörüne kadar birden fazla alanda ilişkileri bulunuyor.

İkili ticaretinden son 6 yıllık rakamlara baktığımızda nette kazançlı olan Rusya olarak karşımıza çıkıyor. 2021 yılınında AB Rusya’ya yıllıklandırılmış ithalatı 158.5 milyar euro olurken, aynı

dönemde ihracatı 89.3 milyar euro oldu. Nette yaklaşık 70 milyar euro civarında AB Rusyaya ticaret açığı verdi.

Özellikle son dönemde enerji tarafındaki bölgenin Rusya’ya bağımlılığı ticaret açığında etkili oluyor.

Son 7 yılda Rusya’nın netteki toplam ticaret fazlası AB’den 380 milyar euro oldu.

Rusya sanayisi ara malı girdi ürünlerinde Avrupa’ya bazı kalemlerde önemli bağımlılığı bulunuyor. Makina ekipman tarafında toplam girdi ürünlerinin yaklaşık yüzde 35’ini Avrupa’dan tedarik ederken, geri kalan paydaşlar Çin, ABD, diğer ülkeler ve kendi özkaynaklarından sağlıyor.

Ayrıca ara mali girdi ürünlerinde; IT & Bilgi Hizmetleri ve Bilgisayar&Elektronik ürünleri gibi alanlarda da önemli paydaşlardan biri Avrupa bölgesidir. Rusya sanayi yüksek teknolojili ürünlerede bağlılı öne çıkıyor. Rusya sanayisinde kullanılan bazı bilgisayar ve elektronik parçaları avrupa’dan geliyor.

Ürün bazlı baktığımızda yaklaşık; kauçuk ve plastiğin yüzde 30’u, ahşap ürünlerinin yüzde 15’i, motorlu araçların yüzde 10’u, tekstil ve teksitil ürünlerini yüzde 15’i Avrupa’dan tedarik ediliyor.

Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna ile ticareti ne boyutta?

2021 yılı TÜİK verilerine göre en çok ihracat yapılan 20 ülke içerisinde; Rusya 5,8 milyar dolar ile

10., Ukrayna ise 2,9 milyar dolar ile 20.sırada.

İthalatta ise yine en çok ithalat yapılan 20 ülke içerisinde Rusya 29 milyar dolar ile 2., Ukrayna ise

4,5 milyar dolar ile 12.sırada.

Toplam dış ticaret hacmi de bu rakamlarla Rusya ile 34,7 milyar dolar ve Ukrayna ile 7,4 milyar dolara tekabül ediyor.

2021 sonundaki rakamlara göre Rusya’nın Türkiye’nin toplam ihracatından aldığı pay yüzde 2,6 iken Ukrayna’nın aldığı pay ise yüzde 1,3.

İthalat tarafında ise Rusya yüzde 10,7’lik payı ile Çin’in ardından Türkiye’nin en büyük ithalat ülkelerinden biri, Ukrayna ise yüzde 1,7 paya sahip.

Türkiye’nin Rusya'dan 2021’de yaptığı toplam tarım ürünleri ithalatı 4,3 milyar dolar. 2021’de

Rusya’dan 1,8 milyar dolar tutarında, 6,7 milyon ton buğday ithal edilirken, ikinci sırada Ukrayna

bulunuyor. Ticaret Bakanlığı verilerine göre buğday ithalatının yüzde 64,6’sı Rusya’dan, yüzde 13,4’ü ise Ukrayna’dan Ayçiçek yağı ithalatında Türkiye, Rusya’nın listesinde ilk sırada. Ticaret Bakanlığı’nın 2021 yılı Haziran raporuna göre ayçiçeği ithalatının yüzde 65,5’i Rusya’dan, yüzde 4,2’si ise Ukrayna’dan. Ayrıca Ukrayna'nın Türkiye'ye yaptığı ihracatın yüzde 70'ini tahıl ve metal ürünleri oluşturuyor.

Rusya ve Ukrayna'nın Türkiye’ye turizm etkisi nasıl?

Turizm kaleminde Türkiye’nin özellikle 2016’dan itibaren en büyük gelir sağladığı ülkeler arasında Rusya ve Ukrayna yer almaktadır. 2016 yılında toplam turist içindeki Rusya ve Ukrayna’nın payı yüzde 8 iken, bugün bu oran yüzde 27’ye çıktı.

2021 yılıdan Türkiye’yi ziyaret eden yabancıların sayısı 24.7 milyon olurken; bunun 2.06 mn’u Ukraynalı, 4.7 mn kişisi ise Rus vatandaşlarından sağladı. 2022 yılında beklentilerde Türkiye’yi seyahat rotası olarak seçmesi beklenen en önemli ükeler arasında yine bu iki ülke yer alıyor. Son 3 yılda 20 milyonun üzerinde bu iki ülkeden turist ağırladık.

Türkiye’ye inşaat ve altyapı kanalıyla etkisi

İnşaat ve altyapı alanında Türkiye’nin 2 ülkeyle de önemli bağları bulunuyor. Ticaret Bakanlığı

verilerine göre yurt dışı müteahhitlik faaliyetlerinde Rusya’nın yüzde 21’lik rakam ile tarihsel bazda açık ara ağırlığı bulunuyor. 2020 yılında ise bu oran yüzde 35’in üzerinde.

Müteahhitler Birliği Şubat raporundaki bilgilere göre 69 ülkede 30,7 milyar ABD doları tutarında

413 proje üstlenen sektörün 11,2 milyar dolar’lık payı Rusya’dan.

Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna ile savunma sanayi alanındaki ilişkileri

Öte yandan savunma sanayinde Türkiye’nin hem Rusya hem de Ukrayna ile geniş bir işbirliği var. Türkiye hava savunma sistemlerinde S-400 konusunda adımlar atarken, Ukrayna da Türkiye’den SİHA alımı gerçekleştirdi.