Afganistan ekonomisi çöküşün eşiğinde
ABD'nin 20 yıllık varlığının resmen sona erdiği Afganistan'da en temel sorunlardan biri ekonomi olarak öne çıkıyor. Dış yardımlara bağımlı, üretim altyapısı oldukça geri kalmış ve yetenekli insan kaynağından yoksun ülke ekonomisi çöküşün eşiğinde bulunuyor.
Dış yardımlara dayalı Afganistan ekonomisinin Taliban yönetimiyle büyük bir krize girmesi bekleniyor. Sadece birkaç hafta içinde gıda fiyatlarında sert yükseliş, maaşların ödenmemesi ve nakit yokluğu sorunları baş göstermeye başladı. Taliban, bankalardan para çekmeyi 200 dolar ile sınırladı. Birçok temel üründe iki kata varan fiyat artışı yaşandı.
ABD'nin 20 yıllık askeri varlığını sonlandırmasıyla ülkede tam kontrolü sağlayan Taliban, uluslararası toplumla uyumlu çalışma sözü verse de şimdiden birçok dış yardım kesildi. Bu durum halihazırda kırılgan olan Afganistan ekonomisinin önündeki en büyük zorluklarından biri olarak öne çıkıyor.
Dış yardımlar kesildi
Dünya Bankası raporuna göre Afganistan bütçesinin dörtte üçü dış yardımlar tarafından finanse ediliyor. Dış yardımların toplamı 22 milyar dolarlık Afganistan ekonomisinin yüzde 40’ına eşdeğer. Dış yardımların Taliban döneminde devam etmeyeceğine kesin gözüyle bakılıyor.
Halihazırda Biden yönetimi Afganistan Merkez Bankası’nın 9,5 milyar dolarlık varlığını dondurdu. Avrupa hükümetleri kalkınma yardımlarını askıya aldığını duyurdu. IMF de ülkenin SDR imkanlarına erişme hakkını iptal etti. Birçok Batılı ülke Taliban yönetimindeki Afganistan’a yaptırım çağrısı yaptı.
Ekonomisi yüzde 20 küçülebilir
Fitch Solutions’tan Anwita Basu, Afganistan ekonomisinin önümüzdeki iki yılda yüzde 10 ila 20 küçülmesini bekliyor. Basu, ayrıca kurdaki değer kaybının sürmesi durumunda hiperenflasyonun da gerçekleşebileceği konusunda uyardı.
Özellikle gıda fiyatlarındaki artış BM Dünya Gıda Programı raporuna göre 14 milyon insanın yetersiz beslendiğini ülkede insani bir krize yol açabilir.
Çin’in niyeti var ama adımı yok
Analistler, Batılı ülkelerin yokluğunda Çin’in boşluğu doldurabileceğini belirtiyor. Çin’den bir süredir Afganistan’ın 1 ila 3 trilyon dolar düzeyinde olan maden varlıklarına yönelik yatırım açıklamaları yapılıyor. Bununla birlikte birkaç yıldır dile getirilen bu niyete karşılık henüz kayda değer bir gelişme gözlenmedi.
Kadro eksikliği sıkıntı yaratacak
Afganistan’ın önümüzdeki dönemde karşılaşacağı bir başka önemli sorun kadro sıkıntısı olacak. Son 20 yılda Afganistan yönetiminde olan yetişmiş kesimin büyük bölümünün ülkeyi terk ettiği tahmin ediliyor.
Taliban şimdiye kadar uyuşturucu ticareti, yasa dışı madencilik ve desteklerle yıllık yaklaşık bir milyar dolarlık bütçe yönetiyordu. Ancak örgütün elinde ülke ekonomisini yönetecek kadroların bulunmadığı tahmin ediliyor.