Kalkınma Bakanlığı’ndan Mustafa Kaya’nın uzmanlık tezi olarak yayımlanan “Tarımda Lisanslı Depoculuk Sistemi: Hububat Piyasası Örneği” araştırmasında öne çıkan noktaları paylaşmaya devam ediyoruz.
Lisanslı depoculuğun, sağlanan teşvik uygulamalarına rağmen henüz gelişememesinin nedenlerini bir önceki yazıda rapordan yola çıkarak paylaşmıştık. (Bir önceki yazıyı bu linkten okuyabilirsiniz)
Bugün de tespitlerden sonra raporda lisanslı depoculuk sisteminin etkin şekilde işleyebilmesi için yer alan öneri ve görüşleri aktaracağız.
*** Lisanslı depoculuk sistemini çiftçi açısından cazip hale getirmek ve hasat döneminde olası finansman ihtiyaçlarını gidermek amacıyla ilk olarak avans politikası önerilmiştir. Bu kapsamda verilen avansla üreticinin katlanabileceği faiz maliyeti makul seviyelere gerilemektedir.
*** Çiftçiler açısından olası fiyat risklerini bertaraf etmek amacıyla fiyat garantisi politika aracı olarak önerilmiştir. Bu kapsamda, üreticilerin lisanslı depolarda depoladıkları ürünleri hasat sonrasında sattıkları dönemlerde, fiyatların TMO tarafından belirlenen taban fiyat niteliği arz eden referans fiyat seviyesinin altına düşmesi durumunda, satış fiyatıyla referans fiyat seviyesi arasındaki farkın TMO tarafından karşılanması öngörülmektedir.
*** TMO’nun depoculuk faaliyetlerinin ve mevcut müdahale alımlarının sona erdirilmesi ve hububat alanında düzenleyici ve denetleyici bir kuruluşa dönüştürülmesi öngörülmektedir.
*** Bu politikaların uygulanmasının ilk olarak bir pilot bölgede yapılması öngörülmektedir. Pilot bölge uygulaması sürecinde olası aksaklıkların giderilmesi ve sonrasında kademeli olarak ulusal düzeyde uygulamaya geçilmesi planlanmaktadır.
*** Lisanslı depoculuk hakkında çiftçilerin bilgilendirilmesi ve çekincelerinin giderilmesi önem arz etmektedir. Bu kapsamda sistemin yararlarının anlatılması, eğitim, tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin artırılması gibi sisteme olan güveni artıracak politika araçlarının geliştirilmesi sağlanmalıdır. İlgili kuruluşlar tarafından sisteme ilişkin danışmanlık birimleri tesis edilmeli ve çiftçi yönlendirilmelidir.
*** Lisanslı depoculuk sisteminin hayata geçirilmesi için yeterli depo kapasitesinin oluşturulması gerekmektedir. Lisans alıp faaliyette bulunan lisanslı depo kapasitesinin, lisanslı depoculuk sisteminin işler hale gelmesi açısından yetersiz olduğu görülmektedir. Özellikle üretim ve ticaretin yoğun olduğu noktalarda lisanslı depoların yaygınlaştırılması sistemin gelişmesini kolaylaştırabilecektir.
*** Sistemin ana unsurlarından biri olan ürün ihtisas Borsalarının hayata geçirilmesi gerekmektedir. Ürün ihtisas borsalarının tesis edilmesi depolanan ürünlerin ticaretinin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesini ve lisanslı depolara olan ilginin artmasını kolaylaştırabilecektir.
*** Tazmin Fonunun maddi yapısının güçlendirilmesiyle ürün senetleri mudiler için daha güçlü ve bankalar için ise daha az riskli bir teminat haline gelecektir. Bu nedenle sistemin çiftçiler ve bankalar açısından teşvik edici bir unsur haline gelmesi için Tazmin Fonunun maddi yapısının iyileştirilmesi gerekmektedir.
*** Küçük ölçekte üretim yapan üreticilerin depo maliyetine katlanacak gücü bulunmadığından işletme büyüklüklerinin artırılmasına yönelik politikalar, çiftçilerin ürettiği ürün miktarını dolayısıyla hasılatı artıracağından lisanslı depoların çiftçiler açısından kârlılığını artırabilecektir. Bu durum çiftçilerin lisanslı depolardan daha fazla yararlanmasını sağlayabilecektir.
*** Bu politika önerileri, lisanslı depoculuğun geliştiği durumda ürün fiyatlarının daha istikrarlı bir yapıya kavuşmasına ve hasat sonrası fiyat artışları nedeniyle elde edilecek gelirin lisanslı depoculuk öncesi duruma göre daha farklı bir şekilde paylaşılmasına katkı sağlayacaktır.
*** Lisanslı depoculuk sisteminin yerleşmesiyle tüccar, büyük alıcı (un ve gıda fabrikaları gibi), çiftçiler, lisanslı depolar, TMO, devlet, borsalar, sigorta şirketleri, nakliye firmaları ve bankalar gibi bölüşüm ilişkisinin tarafları bu süreçten etkilenecektir.
Peki taraflar nasıl etkilenecek?
Araştırmada, politika önerileri doğrultusunda müdahale alımlarının sona erdirilecek olması neticesinde bütçeye yük olan görev zararı ödemelerinin azalabileceği vurgulanırken, TMO depoculuk faaliyetinde bulunmayacağından kamunun, depolar için yapılan yatırım maliyetinden de kurtulacağının altı çiziliyor.
Kamu, TMO-TOBB LİDAŞ şirketi aracılığıyla lisanslı depoculuk faaliyetlerinden kazanç elde edebileceği belirtilen araştırmada, bununla birlikte avans ödemesi, fiyat garantisi ve ürün senedi alım satımı yoluyla piyasaya müdahale politikalarının kamu açısından bir maliyet unsuru oluşturacağı da kaydediliyor.
Ancak bunların karşılığında sistemin gelişmesiyle üreticinin, gelir artışları dışında sistem içerisindeki diğer unsurlardan da ciddi gelirler elde edebileceği vurgulanırken, lisanslı depo şirketlerinin lisanslı depo faaliyetleri sonucunda kazanç elde edebileceği ifade ediliyor.
Çalışmaya göre yine tartım, analiz ve sınıflandırma faaliyeti sonucunda yetkili sınıflandırıcılar da gelir artışından pay alacak. Bankalar ürün senedi karşılığında çiftçiye kredi kullandırmaları karşılığında söz konusu faaliyetten faiz kazancı elde edebilecek.
Borsalar, elektronik ürün senetlerinin borsada işlem görmesi ve oluşacak işlem hacmi nedeniyle ilave kazanç elde edebilecek.
Nakliye firmaları, ürünün taşınması aşamasında gelir elde edebilecek.
Sigorta şirketleri, lisanslı depolara bırakılan ürünlerin sigortalanması sebebiyle ilave kazanç sağlayabilecek.
Lisanslı depoculuk sisteminin gelişmesi aşamasında kamu kesimi, mevcut teşvikler nedeniyle önemli düzeylerde vergi gelirinden vazgeçebilecek ve doğrudan giderlere katlanabilecek. Bununla birlikte kamu kesimi, lisanslı depoculuk faaliyetlerinden ilave gelir de elde edebilecek.
Lisanslı depoculuk konusu tarım sektörünün geleceğini şekillendirmesi açısından kritik önemde bir enstrüman.
Bu konuda yapılan çalışmaları ve atılan adımları yakından takip etmeye çalışıyoruz.
Rapordaki tespit ve önerilere katılırsınız ya da katılmayabilirsiniz.
Ama önemli olan böyle bir sistemin altyapısı kurulurken tüm boyutlarıyla ele almak ve üzerinde tartışarak en gerçekçi ve sürdürülebilir olanını kurgulayabilmek ve hayata geçirmek.
Umarız en kısa sürede, sağlıklı işleyen ve sektörün tüm paydaşlarının kazançlı çıktığı doğru bir lisanslı depoculuk sistemine sahip oluruz.
İrfan Donat
Bloomberg HT Tarım Editörü
idonat@bloomberght.com
