ABD Başkanı Donald Trump göreve geldiğinden beri temel politikaları doğrultusunda enerji, ticaret, teknoloji ve jeopolitik konulardadiğer ülkelerle gerilimli süreçler yaşadı. Trump, NATO'dan çıkmayı düşünmek de dahil birçok uluslararası kurumla sorunlar yaşadı veülkesini Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA), Paris İklim Anlaşması, Transatlantik Ticaret ve Yatırım OrtaklığıAnlaşması (TTIP) ve son olarak da İran'la nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekti.

Trump’ın ek vergileri ve yaptırımlarını takip eden gerilimler çoğunlukla “ulusal güvenliği tehdit” zeminine oturtuldu.

ABD’nin ticari partnerlerinden gelen karşı misillemelerle küresel büyümeyi tehlikeye atacak olası riskler derinleşti.

Çin ile Ticaret Savaşı

ABD Başkanı Donald Trump Çin’e verilen 350 milyar dolarlık dış ticaret açığını kapatmak ve Çin’in ulusal şirketlerini sübvansiyonlarla destekleme politikasının doğurduğu haksız rekabeti engellemek amacıyla “Çin'i dost olarak görüyorum ancak ABD ile olan dış ticaret açığı kontrolden çıktı" açıklamasını yapmış, 22 Mart 2018’de 50 milyar dolarlık Çin ürününe yüzde 25 gümrük vergisi getirmişti.

Hemen ardından, Çin cephesinden misilleme gelmiş, ABD'den gerçekleştirilen 3 milyar dolarlık ithalatta karşılıklı gümrük tarifesi uygulayacağı belirtilmişti. Böylece 15 aydır süren ticaret savaşlarının fitili ateşlenmiş oldu.

2018’in sonunda G20 Zirvesi’nde gerçekleşen ABD Başkanı Trump ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping görüşmesinin ardından, iki ülke liderlerinin ticaret tarifelerinde doksan gün süreyle yeni bir artış yapılmayacağı konusunda uzlaşmaya varılmıştı. Ancak iki ülkenin 3 aylık müzakerenin sonunda bir anlaşma sağlayamaması durumunda, tarifelerin yükseltileceği belirtildi.

Süreç tarafların sürdürdüğü ticaret müzakelerine rağmen Çin’li teknoloji şirketi Huawei’nin CFO’sunun ABD'nin İran'a yönelik yaptırımlarını deldiği şüphesiyle Kanada’da göz altına alınmasıyla iyice kızıştı.

Washington ve Pekin arasında üst düzey ticaret temsilcilerinin sürdürdüğü müzakelerde olumlu sinyaller alınmasına rağmen Başkan Trump’ın  Pekin'i anlaşma taslağındaki maddelere uymamakla itham etmesinin ardından görüşmeler durdu, planlanan ikinci Trump ve Xi görüşmesi gerçekleşmedi.

ABD Başkanı Donald Trump vergi sopasını elinde sallamaya devam ederek, Xi Jinping'in Japonya'da düzenlenecek G-20 zirvesinde kendisi ile bir araya gelmemesi durumunda kalan 300 milyar dolarlık daha Çin ürününe yönelik gümrük tarifelerinin yüzde 25 ya da "yüzde 25'ten çok daha fazla yükseltileceği tehdidinde bulundu.

Not: ABD Çin’den en fazla ithal ettiği ürün kalemleri; telekom cihazları, bilgisayar devre kartı, işlem ünitesi, metal mobilya, bilgisayar parçaları, ahşap mobilya, statik dönüştürücü, vinil yer döşemesi, ahşap sandalye ve otomobil parçaları.

“Zengin, güçlü ve başarılı insanlar evlerinin etrafına duvar örerler”

ABD Başkanı Donald Trump, yasa dışı göçmenlerin Meksika üzerinden ABD'ye girişini engelleyebilmek için bu ülkeye yüzde 5 Gümrük Vergisi koyduklarını açıkladı. Söz konusu verginin her ay yüzde 5 daha artırılacağını kaydeden Trump, Meksika'nın yasa dışı göçmenleri durdurması halinde bu verginin kaldırılacağını bildirdi.

"Zengin, güçlü ve başarılı insanlar evlerinin etrafına duvar örerler" benzetmesi ile korumacılık yaklaşımını makul göstermeye çalışan Trump, vergi kararından kısa bir süre sonra yasa dışı göçmenler konusunda ABD ile Meksika'nın anlaşmaya vardığını, dolayısıyla bu ülkeye uygulanması planlanan gümrük vergilerinin durdurulduğunu açıkladı.

Benim nükleer düğmem seninkinden çok daha büyük ve güçlü

" ABD ile Kuzey Kore ilişkileri Kuzey Kore’nin nükleer silah programına son vermeyi reddetmesi sebebiyle gerilmiş  ve Kuzey Kore'nin nükleer silah faaliyetlerini destekledikleri gerekçesiyle 16 kişi, 9 kurum ve 6 gemi için yaptırım kararı alınmıştı. Bunun ardından 2018 Haziran ayında Singapur'daki tarihi Trump ve Kim görüşmesinde nükleer silahlar konusu ele alınmıştı.

Ardından ikinci görüşmeyi yapmak üzere Şubat'ta Vietnam'ın başkenti Hanoi'de bir araya gelen ABD Başkanı Donald Trump ile Kuzey Kore Lideri Kim Jong-un’un yaptığı zirvenin olmusuz sonuçlanmış, herhangi bir anlaşmaya varamadılar.

"Eğer İran savaşmak istiyorsa, bu İran'ın resmen sonu olur”

ABD 2002 yılından itibaren insan hakları ihlalleri, terör faaliyetleri ve nükleer çalışmalar gerekçeleriyle İran’a yönelik yaptırımlar uygulamıştı.

Washington’ın bu politikası 2006’da Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) gündemine getirilmiş ve İran’a karşı çok taraflı yaptırımların uygulanması kararı alınmıştı.

Yaptırımların olumsuz etkilerini sona erdirmek isteyen İran 2013’te P5+1 ülkeleriyle (ABD, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa ve Almanya) masaya oturarak nükleer müzakerelere başlamış, iki yıl süren müzakereler sonunda da İran nükleer faaliyetlerini sınırlandırma karşılığında ambargoların kaldırılması için P5+1 ülkeleriyle anlaşma sağlamıştı.

2016’da Donald Trump’ın ABD Başkanı olmasıyla Tahran’a yönelik politikalar sertleşmiş, Mayıs 2018’de de Trump "Tarihin en kötü anlaşması" olarak nitelediği mutabakattan tek taraflı olarak çekilerek ve İran'a yaptırımları yeniden uygulamaya koydu.

ABD'nin Kasım 2018'de yeniden yürürlüğe koyduğu yaptırımlar özellikle enerji, gemicilik ve finans sektörlerindeki yabancı yatırımları durma noktasına getirdi.

Yaptırımlar ABD'li şirketlerin İran ile iş yapmasının önüne geçmesinin yanı sıra. uluslararası firmaların ve diğer ülkelerin de Tahran ile ticari ilişkiler kurmasını yasaklıyordu.

İran petrolünün önemli bölümünü alan Türkiye, Çin, Hindistan, İtalya, Yunanistan, Japonya, Güney Kore ve Tayvan’a 6 aylık "yaptırımlardan muafiyet" hakkı tanımıştı

İran Riyali Kasım 2018'de yaptırımların geri gelmesinden rekor düşük seviyelere geriledi.

Trump’ın Avrupa cephesindeki güç savaşları

İran’a can simidi- Instex

Almanya, Fransa, ve Birleşik Krallık Ocak ayında şirketlerin ABD tarafından ambargolu olan İran ile ticaret yapmalarına olanak sağlayan Instex sistemini kurmaları Trump'ın öfkesinin AB bloğuna yönlenmesine sebep oldu.

Trump yönetimi, Avrupa ülkeleri ile mücadelesini derinleştirdi ve AB’yi Instex ödeme sistemine karşı yaptırım uygulamakla tehdit etti.

ABD Hazine Bakanlığı Terör ve Mali İstihbarat Müsteşarı Sigal Mandelker, Tahran ile ticareti sürdürmek için Avrupa aracı olan ‘Instex’in yürürlüğe girmesi durumunda, bununla ilişkili kişilerin ABD’nin finansal sisteminden men edilebileceğine işaret etti.

“Sonuç olarak ben her zaman haklıyım”

ABD Başkanı Donald Trump, Angela Merkel’in Rusya’nın boru hattını desteklemeye devam etmesi üzerine Almanya’ya karşı eleştirilerini artırdı ve askeri harcamaları üzerinden NATO'dan birliklerini uzaklaştırabileceğini belirtti.

Almanya’nın Kuzey Akımı 2 projesine desteğinden dolayı tehdidini yineleyen Trump, projeyi bloke edecek yaptırımlar düşündüğünü söyledi ve Berlin’i Moskova’ya bağımlı olmaması konusunda uyardı.

Bununla birlikte ABD sıvılaştırılmış doğal gazı (LNG) Almanya’ya ihraç etmek istiyor.

Bu yorumlar son yıllarda ABD-Almanya ilişkilerinin nasıl sarsıldığının son göstergesi olarak yorumlandı. ABD Başkanı Trump, Merkel hükümetine boru hattı projesi, savunma harcamaları ve ticaret politikaları üzerinden defalarca uyarıda bulunmuştu.

Tarife, Trump ve Çelik

Transatlantik ilişkilerde gerginlikleri yükselten olaylardan biri ABD'nin geçen yıl ulusal güvenlik gerekçesiyle ithal çelik ve alüminyuma ilave gümrük vergileri uygulaması kararı oldu.

ABD'nin AB'yi de bu ilave gümrük vergilerine dahil etmesi, taraflar arasında ticaret savaşını ateşledi.

AB'nin hızlı şekilde ilave gümrük vergilerine karşı misillemeleri devreye sokmasının ardından ABD Başkanı Donald Trump, Avrupa'dan ithal otomobillere vergi uygulama tehdidinde bulundu.

Trump ile AB Komisyonu Başkanı Jean-Claude Juncker arasında ticari gerginliği azaltmak için temmuz ayında gerçekleştirilen görüşmeden, otomotiv sektörü dışındaki sanayi ürünlerine ilişkin gümrük vergilerini ve tarife dışı kısıtlamaları sıfıra indirmeye yönelik birlikte çalışma kararı çıkmıştı.

Liderler, ticari uzlaşmazlıkların müzakere edilerek çözülmesi konusunda anlaşma sağlamış, karşılıklı ticareti kolaylaştırmak üzere diyalog yürütülmesinde mutabık kalmıştı. AB, kritik olan otomotiv sektörüne, ABD ile ticari müzakereler sürdükçe ilave gümrük vergisi uygulanmamasını sağlamıştı.

Nafta gider USMCA gelir

ABD'nin Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) güncelleme müzakereleri sürdürdüğü Kanada ve Meksika'yı da söz konusu vergilere dahil etme kararı, bu ülkelerden de sert tepki çekti.

Geçen sene Ekim ayında Trump, ABD, Meksika ve Kanada’nın Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşmasının (NAFTA) yerini alacak yeni ticaret anlaşmasında mutabakat sağlandığını, Beyaz Saray’da düzenlenen etkinlikle kamuoyuna duyurdu.

Yaklaşık 1,2 trilyon dolarlık ticareti ilgilendiren yeni anlaşmayı "ABD tarihinin en önemli ticaret anlaşması" olarak niteleyen Trump, "NAFTA'yı iptal etmeye ve değiştirmeye yönelik müzakereleri, USMCA olarak adlandırdığımız ABD-Meksika-Kanada Anlaşması ile başarıyla tamamladığımızı açıklamaktan onur duyuyorum." ifadesini kullandı.

Hindistan da pastadan payını aldı

ABD Başkanı Donald Trump, Hindistan'ın İran'dan petrol ithalatını durdurmaması ve Rusya'dan S-400 füze savunma sistemi alma planını devam ettirmesi halinde yaptırımlar uygulayacağı tehditinde bulunmuştu.

ABD Hindistan’ı kriterleri sağlayan 120'den fazla gelişmekte olan ülkenin binlerce ürününe Amerikan pazarına gümrüksüz giriş imkanı sağlayan Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) programından çıkarması üzerine 28 ürüne ek gümrük vergisi uygulama kararı aldı.

Gıda ağırlıklı (elma, ceviz, badem ve mercimek) bazı ürünlerdeki ek gümrük vergisi yüzde 70'e kadar çıkıyor.

Hindistan Maliye Bakanlığından yapılan açıklamada, "kamu menfaati" gözetilerek bu kararın alındığı kaydedildi.

Türkiye-ABD İlişkileri

Donald Trump’ın göreve gelmesiyle ABD Türkiye ilişkilerinde Patriot hava ve füze savunma sistemleri, Rusya’dan S-400 alımı ve Rahip Brunson gibi konularda gerilim yaşandı.

İzmir'de terör örgütü adına suç işlemek ve casusluk suçlamasıyla yargılanan ABD'li rahip Andrew Brunson'a mahkeme heyeti, 3 yıl 1 ay 15 gün hapis cezası verdi ve ABD'li rahibi serbest bıraktı. Brunson hakkındaki adli kontrol ve yurt dışı çıkış yasağı kaldırıldı. İzmir Adnan Menderes Havalimanı'na gelen Brunson, eşiyle birlikte özel uçakla Türkiye'den ayrıldı.

2018’in Ağustos ayında, ABD hükümeti, Türkiye'den ithal ettiği çelik üzerindeki gümrük tarifesi oranını iki katına çıkararak yüzde 50'den uygulamaya başlayacağını duyurdu.

2019’un Mayıs ayında ise ABD'nin Türkiye'den ithal ettiği çelik ürünlerine uyguladığı yüzde 50 oranındaki gümrük vergisinin yeniden yüzde 25'e indirildiğini ifade etti.

Trump, önceki yıla kıyasla Türkiye'den ithal edilen çelik ürünlerinde yüzde 48 toplam çelik ithalatında da yüzde 12'lik bir azalma olduğunu ifade eden Trump, bu sebeple artık söz konusu verginin yeniden yüzde 25 düzeyine indirildiğini bildirdi.

Türkiye’nin Rusya’dan alacağını açıkladığı S-400 füzeleri ise gerlimi tırmandıran bir diğer konu oldu.

ABD'li yetkililer S-400 savunma sisteminin Türk topraklarına geldiği andan itibaren, CAATSA olarak bilinen ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası'nın aktif hale geleceğinin altını çizerken, Türkiye S-400’ler konusunda taviz verilmeyeceğini belirtiyor.

Kıvılcım Harika Ertunç
Bloomberght.com Editörü