Piyasamızda algoritmalar üzerinden yüksek frekanslı işlemlerin (HFT) başlamasının üzerinden 3 yıl geçti. HFT, önceden programlanan yatırım stratejileri doğrultusunda saniyenin milyonda biri hızlara ulaşan otomatik alım–satım işlemleri olarak tanımlanıyor.

Piyasalarda "herif" olarak adlandırılan gizemli yatırımcıyla tanıştığımızdan beri hafızamızda.

Tüm dünyada olduğu gibi Borsa İstanbul'da da algoritmik işlem hacmi her geçen gün büyüyor. TSPB Başkanı Erhan Topaç, geçtiğimiz ayki açıklamasında BIST’te 100 TL’lik işlem hacminin 15 TL’sinin robotlardan gelmeye başladığını söylemişti.

Piyasa uzmanları, son dönemde HFT'lerin hacmindeki yükselişin hızlandığını, bazı BIST 30 hisselerini domine ettiğini belirtiyor.

PİYASALARDA MAKİNELERİN SAVAŞI DÖNEMİ

HFT'lerin piyasadaki işlem hacmi ve derinliğin artmasına katkı sağlayarak, işlem maliyetini düşürmesi en büyük avantajı olarak görülmekte. Credit Suisse'in raporuna göre, bu işlemlerin yoğunlaştığı büyük hisselerde daha az "gap" (boşluk) meydana geliyor, büyük hisselerde alım-satım makasının daralmasına neden oluyor.

Araştırmalar, HFT aktivitesinin yüksek olduğu zamanlarda hisse senedi fiyatlarının haberlere aşırı tepki verdiğini ve işlem hatalarının olumsuz etkilerini artırarak yüksek volatiliteye neden olduğunu gösteriyor. Örneğin bir haber açıklanmadan önce olası sonuçları bilgisayara tanımlanıyor ve haber gerçekleştiğinde nano saniyedeki emir girişiyle piyasanın önünde hareket ediyor. Özellikle sığ piyasada hareketlerin daha sert olmasına neden olabiliyor.

Kimilerine göre bu dönem, hisse senedi piyasalarında makineler arasındaki savaşın dönemi..

Küresel Piyasalar programının geçen haftaki bölümünün bir kısmında bu konu masaya yatırıldı. TEB Yatırım Stratejisti Işık Ökte, "Makinenin makineye karşı işlem yaptığı bir görüntüde Borsa İstanbul'dan bireysel yatırımcıyı silmek yolunda ilerliyoruz" diye konuştu.

Garanti Yatırım Araştırma ve Yatırım Danışmanlığı Koordinatörü Tufan Cömert ise "Düşük hacimli endekste BIST 30 içindeki kademelere baktığımızda çok acayip şeyler oluyor. Bireysel, kurumsal yatırımcılar açısından takip etmek çok zorlaştı. Algoritmalar çok hızlı işlem yapıyor ve emir iptali söz konusu. Çok güçlü emirler giriliyor.Bunlar piyasa bozucu eylem kategorisinde değerlendirilebilecek şeyler. Algoritmalarda ciddi düzenleme ihtiyacı var. Emir iletme yöntemleri, emir iptalleri kısıtlanmalı ya da belli kurallar getirilmeli. Bireysel yatırımcılarla aynı haklara sahip olmalı, bu durum endeks üzerinde çok ciddi baskı yaratan konulardan biri" açıklamasıyla algoritmaların bireysel yatırımcılar tarafında yarattığı mağduriyeti gözler önüne serdi.

BORSA YATIRIMCILARDAN HFT'LERE KARŞI İMZA KAMPANYASI

Borsa yatırımcısı Levent Makineci ise başlattığı imza kampanyasıyla SPK'yı HFT'leri regüle etmeye çağırıyor.

Peki algoritmalar, yatırımcılar açısından nasıl bir problem yaratıyor? Makineci'nin sözlerine kulak verelim:

- Robotlar ağırlıklı olarak BIST 100'de tüm hisselerde işlem yapıyor. Örneğin likit olan bir banka hissesinde işlem yaptığı gibi fazla likiditesi olmayan bir BIST 100 hissesinde de işlem yapabiliyor. HFT'ler likit hisselerde aynı kademede sizin emrinizin iletim hızından önce sizin emrinizi görerek alışta ya da satışta sizin işleminizin önüne geçerken işlem hacmi düşük olan bir hissede gelen alış ve satış emrinin önüne geçmek adına bir alışta bir kademe üstünüze satışta bir kademe altınıza emir gönderiyor ve bu sayede hem sizin pasifte kalan emrinizin gerçekleşmemesine hem de talebin ve arzın yetersiz olduğu durumlardaki likiditesi az hissede aşırı bir volatiliteye neden oluyorlar.

Özellikle fiyatı tarihi dip seviyelerde çok düşmüş bir hissede gerçek değer yatırımcıları sabırla hisselerinin değerlenmesini hareketsiz beklerken bu robotlar fiktif hareket yaptığı zaman sanki hacimli bir düşüş izlenimi vermekte ya da bunu çok yükselmiş hissede tam tepede yaparak yanıltıcı bir algı yaratmaktalar özellikle hisse derinlik bilgisine sahip olmayan yatırımcı aşırı panik olabilmekte ya da kredili pozisyon taşıyan yatırımcılar bu kredilerini aşırı volatilede taşıma kabiliyetini yitirmekte ve mecburen pozisyon kapatma yoluna gitmekte.

SPK'dan talebiniz nedir?

- Bizim istediğimiz likiditesi olmayan hisselerde bu HFT'lere kesinlikle işlem izin verilmemesi. HFT'leri kaldırabilecek hisselerde günlük toplam işlem hacminin yüzde 25’ni geçmeyecek şekilde regülasyon getirilmesi. Emir iptal sistemi ya komple kaldırılmalı ya da belirli ücret karşılığında iptal olmalı ki bu HFT'ler emir iptalini de kendi lehlerine kullanmasının önüne geçilebilsin.

“ALGORİTMALAR PİYASAYA DİSİPLİN GETİRİYOR”

Meksa YatırımVİOP Direktörü Ergün Tekgül, algoritmalarla HFT’lerin ayrıştırılması gerektiğine dikkat çekiyor. Algoritmaların az sayıda işlem yaptığını ve yatırımcı dostu olduğunu kaydeden Tekgül, “Algoritmalar piyasaya disiplin getiriyor. Yatırımcıların kaybetmesinin en büyük nedenlerinden biri işlemlerine stop-loss koymamalarıdır. Trend yakalayan bir algoritmanız varsa yatırımcı uzun vadede artıya geçiyor. Başaramadığı stop-lossu algoritmalar otomatik koyduğu için yatırımcı terste kalmıyor” açıklamasında bulunuyor.

Deniz Yatırım Algoritmik İşlemler Yatırım Danışmanı Mehmet Akif Yıldıztekin ise HFT kaynaklı piyasada olumsuz bir durum yaşanmadığını şu sözlerle açıklıyor: “Küçük küçük gönderilen işlemlerden bahsediyoruz. Çok büyük montanlı emir fazla gönderilmiyor. Amaç, daha küçük emirlerle daha fazla işlem yaparak kar elde etmek. Nano saniye bazında emirler söz konusu. Yükseliş daha düşüş yönünde volatilite arttığı için yatırımcıların rahatsız olması ondan kaynaklanıyor”

Özellikle gelişmekte olan ülke borsalarında olası riskleri sınırlandırmak amacıyla bazı ülkelerde HFT işlemlerinin düzenlenmesine dönük birtakım araçlar uygulamaya konmuş durumda. İşlem öncesi risk aracı ve hız tamponu bu uygulamalardan bazıları.

Aylık müşteri sayısının 350 bin olduğu sermaye piyasamızda bireysel yatırımcıları korumak adına piyasa bozucu eylemlerin ayrıştırılması çağrısı dikkate değer.