Türkiye-Rusya arasındaki ilişkilerde normalleşme süreci tamamlanırken en sancılı kısım tarım sektöründe yaşandı.
Sonunda tarım açısından iki ülke arasında tüm yasaklar kalksa da sadece domateste anlaşmaya varılamaması medyanın da ana gündemi oldu.
Hatta bir noktadan sonra işin ciddiyeti bir kenara bırakılıp magazinsel bir boyut aldı.
Bizim işimiz magazin değil...
O yüzden Türkiye'de yaş meyve sebze sektörüne hem çiftçi, hem ihracatçı tarafından bakmaya ve işin ekonomisini analiz etmeye devam edeceğiz.
Aslında bu konu ile ilgili son veriler önceki gün Akdeniz İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği (AKİB) tarafından yayımlandı.
Ocak-Nisan 2017 dönemini kapsayan “Yaş Meyve ve Sebze Sektörü Türkiye Geneli Değerlendirme Raporu” ihracatta bu yılın ilk 4 ayının karnesi niteliğinde.
Yaş meyve ve sebze ihracatı, Ocak-Nisan 2017 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla miktarda yüzde 20 artarken, değerde yüzde 10 artış göstererek 638 milyon dolara ulaşmış durumda.
Alt ürün grupları bazında incelendiğinde narenciye ihracatında miktarda yüzde 7 artış göze çarpıyor ama değerde yüzde 2 düşüş yaşanmış ve 267 milyon dolarlık bir gelir elde edilmiş.
2017'nin ilk 4 aylık döneminde taze sebze ihracatında miktarsal olarak yüzde 32, değerde ise yüzde 27 artış yaşanmış. Bunun ekonomik karşılığı ise 267 milyon dolar olarak haneye yazılmış.
İHRACAT ARTIŞINDA RUSYA ETKİSİ
AKİB'in değerlendirmesinde söz konusu artışın temel sebeplerinden birisi Rusya’nın soğan, karnabahar ve brokoli ürünlerindeki yasağı kaldırması olarak yorumlanıyor. Nitekim soğan ihracatındaki yüksek orandaki artış bu argümanı destekler nitelikte gösteriliyor. (Soğan ihracatı, söz konusu dönemde miktarsal olarak yüzde 1,490 artarken, değer açısından yüzde 1,524 yükseldi.
Taze meyve ihracatında ise miktarda yüzde 33, değerde yüzde 1 oranında artış yaşanmış ve 74 milyon dolarlık ihracat geliri elde edilmiş.
Şimdi biraz detaylara inelim...
En çok hangi ürünler ihracat pazarımızda yer aldı dersek karşımıza son günlerin popüler ürünü olan domates çıkıyor.
AKİB verilerine göre, Ocak-Nisan 2017 döneminde en fazla ihraç edilen ürünler sırasıyla domates, limon, mandarin, portakal ve biber.
Yılın ilk 4 ayında 267 bin ton domates ihraç edilirken bunun ekonomik karşılığı da haneye 161 milyon dolar olarak yazılmış.
Rusya'nın ambargosuna rağmen domates ihracatında Ocak-Nisan 2017 döneminde geçen yılın aynı dönemine göre miktarsal bazda yüzde 18, değer bazında ise yüzde 34'lük artış söz konusu.
Peki bu dönemde ambargo dolaylı yollarla delinmedi mi?
Pek tabiki delindi... Aslında bu gizli saklı bir durum da değil, Rusya da bunun farkında...
Zaten Beyaz Rusya’ya yapılan yaş sebze ihracatında yüzde 79 artış gözlenmesi; domates ihracatındaki artışın büyük kısmının Beyaz Rusya’ya yapılan ihracattan kaynaklandığına işaret ediyor. Bunun sebeplerine inildiğinde Rusya’ya direkt domates gönderemeyen ihracatçının bunu en rahat şekilde Beyaz Rusya üzerinden yapma eğiliminde olduğu akıllara geliyor.
Yine söz konusu dönemde ihracatta dramatik artışların görüldüğü diğer ülkeler arasında yüzde 278 artışla Makedonya, yüzde 189 artış ile Litvanya dikkat çekiyor. Yine yüzde 72 artış ile Polonya da bir başka hızlı artışın yaşandığı ülkeler arasında.
Bu tablo da bize gösteriyor ki ihracatçı domates için alternatif pazar arayışını sürdürürken, Rusya'ya da farklı yollarla bir şekilde domates ihracatını gerçekleştirmiş.
Tabii bunun direkt ihracat yerine ara ülkelerden dolaylı gerçekleşmesi nedeniyle maliyet açısından ne kadar rekabetçi olduğu ayrı bir tartışma konusu.
Rusya bu kadar gündemdeyken Ocak-Nisan 2017 döneminde yaş meyve sebzede en fazla ihracat hangi ülkeye gerçekleşmiş diye sorarsanız, onun cevabı da Irak.
Söz konusu dönemde Irak'a miktarsal olarak 426 bin ton, değer olarak da 112 milyon dolarlık bir ihracatımız söz konusu. Irak'a ihracatımız geçen yılın aynı dönemine göre miktarsal bazda yüzde 38 artarken, değer bazında yüzde 9 gerilemiş.
Yaş meyve sebze ihracatında ikinci sırada ise ilişkilerin normalleştiği Rusya geliyor.
Rusya'ya 165 bin ton yaş meyve sebzeyi 90 milyon dolar karşılığında ihraç etmişiz. İlişkilerin düzelmeye başlaması ile geçen yılın aynı dönemine göre miktarsal bazda yüzde 55, değer açısından yüzde 26 artış söz konusu.
Domatesin Rusya'ya dolaylı yoldan en fazla gittiği belirtilen Beyaz Rusya ile yılın ilk dört ayındaki yaş meyve sebze ihracatımız da miktarsal olarak yüzde 49 artarken, değer bakımından yüzde 79'luk artış yaşanmış.
Listede dikkatimizi çeken bir başka ülke ise İran...
Ocak-Nisan 2017 döneminde İran'a yaş meyve sebze ihracatı miktarsal bazda yüzde 370 artarken, değer bazındaki artış yüzde 70 seviyesinde gerçekleşmiş. (25 bin tonluk ihracata karşılık 12 milyon dolarlık ihracat yaşanmış.)
Peki 4 aylık yaş meyve sebze ihracatında öne çıkan iller hangisi?
Önce şu tespiti paylaşmakta fayda var.
Rusya krizinin patlak vermesi ile bundan en fazla olumsuz etkilenen bölge Akdeniz oldu. Özellikle Antalya sadece tarım değil turizm açısından da Rusya krizi ile geçtiğimiz yıl önemli kayıplar yaşadı.
Şimdi hem turizm hem de tarım sektörü açısından yaralar yavaş yavaş sarılıyor ama bölgedeki üreticilerin belirli konularda hala desteğe ihtiyacı var.
AKİB verilerine göre Ocak-Nisan 2017 döneminde il bazında da yaş meyve ve sebze ihracatında Antalya başta olmak üzere Hatay, Mersin, Trabzon ve Adana ilk sıralarda yer aldı.
Her ne kadar konu son günlerde Rusya ve domates özelinde kendine gündemde yer bulsa da konu tarım sektörünün tamamını yakından ilgilendiriyor.
O yüzden konuya günü birlik ve magazinsel bakış açısının dışında bakmakta fayda var.
İrfan Donat
Bloomberg HT Tarım Editörü