Tarım ve gıda sektöründe gündem yeniden “tanzim satışları” olacak gibi gözüküyor.
Zira önce İstanbul ve Ankara’da yaklaşık 80 satış noktasıyla başlayan ve çokça konuşulan tanzim satışlar farklı bir boyuta taşınıyor.
Ankara ve İstanbul’dan sonra Bursa, Balıkesir, Samsun, Gaziantep ve Trabzon büyükşehir belediyeleri başta olmak üzere yurt çapında 110 noktada tanzim satışları devreye aldıklarını hatırlatan Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, sektörde dengeleri değiştirebilecek önemli bir kararı kamuoyuyla paylaştı.
Bakan Pakdemirli, "Artık tanzim satış noktaları haricinde zincir mağazalara da mal tedarikini Tarım Kredi Kooperatifleri vasıtasıyla yapmaya başlıyoruz. Migros, CarrefourSA, A101, Şok ve BİM'in toplamda 16 bin şubesinde aynı tanzim satış koşullarıyla bu ürünler satışa sunuluyor olacak" açıklamasında bulundu.
Aslında bu açıklama perakende piyasasında yeni bir dengenin oluşturulabileceğinin de sinyali niteliğinde.
Ancak yine de sistemin nasıl işleyeceğine ve içeriğine dair yanıt bekleyen bazı sorular var.
Mesela…
Tarım Kredi Kooperatifleri bu sistemin tam olarak neresinde yer alacak ve nasıl bir misyon üstlenecek?
Düne kadar sözleşmeli üretim yaptıran ve belirli tedarikçilerle çalışan marketler bundan sonra nasıl bir modelle çalışacak?
Bu alanda lojistik en kritik noktalardan bir tanesi, özellikle yaş meyve ve sebze tarafından bakıldığında sistemin günlük olarak aksamadan işlemesi için altyapı tamamen hazırlandı mı?
Tıpkı tanzim satış noktalarında olduğu gibi burada da belirli ürünler mi zincir marketlere sağlanacak, yoksa ürün çeşitliliği artırılacak mı?
Tanzim satışlarda olduğu gibi tüketicilere alım limiti konulacak mı?
Zincir marketlerde tanzim satışlar kalıcı bir uygulama mı olacak yoksa geçici olarak mı uygulanacak?
Tanzim satışlarda domates gibi bazı ürünlerde maliyetin altında bir satış fiyatı ile ürünler tüketiciye ucuza ulaştırılıyor ve muhtemelen söz konusu ürünler için görev zararı yazılıyordu. Zincir marketlerin dahil olduğu sistemde de benzer bir model mi benimsenecek?
Bu uygulama kararı alınırken diğer küçük ölçekli market, manav ya da pazarcı esnafının durumu adil rekabetçilik açısından göz önüne alındı mı?
Pazarlama ve satış tarafında alınan bu kararları destekleyecek bir üretim planlaması yapıldı mı?
Buna benzer cevap bekleyen daha pek çok soru var.
ZİNCİR MARKETLERDE OLİGOPOL TARTIŞMASI
Yazılarımızı takip edenler hatırlayacaktır.
Daha önce de zincir marketlerle ilgili veriler paylaşmıştık.
Aynen tekrarlıyoruz:
“Türkiye’de 10 ve üzeri şubeye sahip olup bu yüzden ‘zincir market’ tanımına giren market sayısı 145 civarında.
Ama bu pazarın da yaklaşık yüzde 75-80’ini sadece 5 ulusal ve uluslararası market domine ediyor.
Daha net ifadeyle Türkiye’de toplam 31 bin civarında zincir market şubesi bulunurken bunun 24-25 bin tanesi sadece 5 şirketin elinde.
Burada rekabetçi bir yapı ya da adil bir perakende çeşitliliğinden bahsetmek mümkün mü?”
REKABET KURUMU SORUŞTURMA BAŞLATMIŞTI
Bu arada unutmadan hemen hatırlatalım…
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin Tarım Kredi Kooperatifleri vasıtasıyla tanzim satış koşullarının sağlanacağını açıkladığı Migros, CarrefourSA, A101, Şok ve BİM, Mart ayı başında Rekabet Kurulu’nun hakkında soruşturma başlattığı 23 market arasında yer alıyor.
Hatırlarsanız 4 Mart 2019’da Rekabet Kurulu, 23 marketin satış fiyatlarını belirlerken rekabet karşıtı davranışlar içerisinde bulunup bulunmadıklarının tespiti amacıyla soruşturma başlattığını bildirmişti.
Soruşturma henüz sonuçlanmadı.
Ama yarın bir gün tanzim satışına dahil edilmesi planlanan bu firmalardan bazılarının Rekabet Kurumunca “perakende satış fiyatlarını belirlerken rekabet karşıtı davranışlar içerisinde bulunduğu” tespit edilirse ne olacak?
Bu sorunun yanıtını da merak ediyoruz doğrusu.
ZİNCİR MARKETLERDE FİYAT DÜŞÜK AMA ÜRÜN SIKINTISI VAR
Büyükşehirlerde tanzim satış çadırlarının açılmasının ardından zincir marketlerde de benzer ürünlerde fiyat indirimleri yaşandı.
Hatta tanzim satış noktalarında satılan ürünlerle ulusal zincir marketlerdeki aynı ürünler benzer fiyatlara satılmaya başlandı. Ama bu sefer de zincir marketlerde erişilebilirlik sorunu çıktı.
Yani etikete baktığınızda domatesin kilogramı 3 TL’den satılıyor ama reyonda maalesef o fiyattan satılan domates bulunmuyor.
Konuştuğumuz farklı zincir market yetkilileri düşük fiyatlı ürünlerin sabahın erken saatlerinde sınırlı miktarda geldiğini ve kısa sürede tükendiğini belirtiyor.
Fiyatı indirim kapsamında olmayan ürünlerde ise bir sorun yok. Fiyatından dolayı onlar her daim raflarda bulunabiliyor.
DURUM TESPİTİ
Her zaman söylediklerimizi tekrar etmiş gibi olacağız ama konuya sadece bir açıdan bakmak, sorunu çözmek bir yana içinden çıkılmaz bir hal almasına neden oluyor.
Meseleye tarlada, bahçede, çiftlikteki üretimden itibaren bakmamız gerektiğini her fırsatta söylüyoruz.
Önce girdi maliyetlerini düşürüp planlı ve istikrarlı bir üretimi artırmak üzerine politikalar geliştirmeden, üretim sonrası safhalardaki sıkıntılara odaklanmak bize kalıcı değil palyatif bir çözüm gibi geliyor.
HAKSIZ REKABET UYARISI
Türkiye Halciler Federasyonu Başkanı Yüksel Tavşan, Akıllı Tarım programına telefonla bağlanarak tanzim satışların zincir marketlerde uygulanma kararına yönelik görüşlerini paylaştı.
“Tanzim, farklı bir konseptte devam edecekse şartları ne olacak?” diye soran Tavşan, “Burada çok ciddi bir değişiklik söz konusu. Eğer tanzim satışta farklı bir modele gidilecekse en azından haksız rekabet oluşturulmamalı. Esnaf ve bu işi yapan paydaşlarla, söz konusu zincirde olanlar arasında haksız bir rekabet yaratılmaması lazım” dedi.
Yüksel Tavşan, özellikle belirli firmaların bu işin yer almasına anlam veremediklerini kaydederek, “Açıklamalardan anladığımız, belirli markalar bu işinde olacak. Şimdi niye bu markalara veriliyor? Öyle anlaşılıyor ki, kamu bu firmalara biraz daha uygun fiyatla mallar verecek ve belki belirli bir kar marjıyla satmalarını isteyecek. Büyük zincir mağazaların bu piyasada hakimiyet sağlayacağı noktasında kaygılarımız var. Büyüklerin küçükleri ezmesi gibi bir ortam yaratılmamalı.Şuan ismi geçen 5-6 marka zaten piyasada hakim markalar. Bunlara tanzim satış hakkı verilirse diğerlerine ne olacak?” diye konuştu.
Akıllı Tarım programına telefonla katılan bir diğer isim Türkiye Perakendeciler Federasyonu Başkanı Mustafa Altunbilek oldu.
Karardan yeni haberdar olduklarını belirten Altunbilek, “Burada bizlere haksızlık yapılıyor. Bizim şuan 400’ün üzerinde üyemiz ve 10 bine yakın satış noktamız var. Bizler üvey evlat değiliz. Bizler de bu ülkede katma değer yaratan, istihdam sağlayan bir perakende sektörüyüz. Biz de bu işin içinde olmak isteriz. Bizim netice itibariyle şuanda toplamda 100 bine yakın çalışanımız var. Bu haliyle gerçekten büyük haksızlık yapılmış olur. Yerel marketlerin tanzim satışlarda dışarıda tutulması adil olmayacaktır. Bizlere de bu ürünlerin tedarik edilmesi gerekir. Biz de reyonlarımızda bu ürünleri satmak isteriz” dedi.
Yerel marketlerin şuan çok sancılı bir durumda olduğunu belirten Altunbilek, “Meslektaşlarımız ticarette kayıplara uğradı, zarar etti. Böyle devam ederse biz işletme giderlerimize yetişemiyoruz. Toplamda bırakın istihdam seferliğini, bizim sektördeki meslektaşlarımız personel çıkartacak duruma gelir” diye konuştu.
Yazının başında da belirttiğimiz gibi bu konu daha çok tartışılacağa benziyor.
İzleyip, izlenimlerimizi paylaşacağız.
İrfan Donat
Bloomberg HT Tarım Editörü
idonat@bloomberght.com
